Zespół przeciążeniowo – bólowy kręgosłupa charakteryzuje się długotrwałymi dolegliwościami bólowymi o różnym nasileniu, z tendencją do nawrotów. Jest jedną z najczęstszych przyczyn występowania przewlekłych bólów kręgosłupa. W większości przypadków dotyczy odcinka szyjnego oraz lędźwiowego. Powstawanie zespołu ściśle związane jest z patologią stawów międzykręgowych. Staw międzykręgowy zbudowany jest z wyrostków stawowych dwóch sąsiadujących ze sobą trzonów kręgowych. Ich powierzchnie stawowe pokryte są cienką warstwą chrząstki oraz torebką, które zapobiegają tarciu oraz ułatwiają ślizg między strukturami, a także warunkują prawidłowe odżywienie stawu. Z wyjątkiem pierwszego kręgu szyjnego, stawy międzykręgowe występują na każdym poziomie kręgosłupa. Jako element biomechaniczny, przenoszą około 20 % wszystkich sił i ruchów odcinka szyjnego i lędźwiowego. Permanentne przeciążenia ruchowe powierzchni stawowych, prowadzi do ich uszkodzenia, co w konsekwencji przyczynia się do powstawania zespołu przeciążeniowo – bólowego kręgosłupa.
Reklama
Przyczyny
Zespół przeciążeniowo – bólowy kręgosłupa powstaje na skutek zmian degeneracyjnych powierzchni stawowych stawów międzykręgowych. Ze względu na przenoszenie dużych obciążeń, stawy narażone są na liczne uszkodzenia, co powoduje przyspieszone ich zużycie. Ponadto, w wyniku degeneracji krążków międzykręgowych ( która postępuje wraz z wiekiem), dochodzi do obniżenia przestrzeni międzykręgowej, wpływając tym samym na dodatkowe obciążenie powierzchni stawowych. Powyższe procesy prowadzą do stopniowego niszczenia chrząstki, powstawania zmian zapalno – degeneracyjnych oraz w konsekwencji do zaawansowanych uszkodzeń stawów międzykręgowych. W kolejnych stadiach zmian zapalno – degeneracyjnych dochodzi do przerostu tkanki kostnej i wytworzenia charakterystycznych dziobów kostnych ( osteofitów) w okolicach trzonów kręgowych. Z uwagi na bardzo dobre unerwienie stawów oraz torebki stawowej ( unerwiane przez czuciowe gałązki nerwowe odchodzące od korzenia rdzeniowego) wszelkie patologie w ich obrębie będą objawiać się dolegliwościami bólowymi.
Objawy
Do podstawowych objawów zespołu przeciążeniowo – bólowego kręgosłupa należą:
- Ból o charakterze ostrym lub tępym, najczęściej o zmiennym nasileniu, występujący w rzucie zwyrodniałych stawów międzykręgowych.
- Nasilenie dolegliwości występuje po zwiększonej aktywności kręgosłupa.
- Napady bólowe występują cyklicznie – kilka razy w roku, czasem kilka razy w miesiącu.
- Nadmierne napięcie okolicznych mięśni przykręgosłupowych, tkliwość mięśni.
- Ograniczenie zakresu ruchu, uczucie zablokowania w stawach kręgosłupa.
- W przypadku zespołu przeciążeniowo – bólowego okolicy lędźwiowej kręgosłupa - promieniowanie dolegliwości bólowych do pośladków i tylnej powierzchni ud.
- W przypadku zespołu przeciążeniowo – bólowego odcinka szyjnego kręgosłupa – dolegliwości bólowe występują w okolicach szyi i barków, bez promieniowania do kończyn górnych. Mogą pojawić się napięciowe bóle głowy oraz zawroty.
Reklama
Rozpoznanie
Rozpoznanie zespołu przeciążeniowo – bólowego kręgosłupa jest możliwe na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentem, badania klinicznego oraz występowania charakterystycznych objawów. Dodatkowo stosuje się badanie RTG w trzech projekcjach: przednio – tylnej, bocznej oraz skośnej. Badanie powinno ocenić stan tkanki kostnej, w szczególności ewentualny przerost stawów międzykręgowych oraz występowanie dziobów kostnych ( osteofitów), a także zmian zwyrodnieniowych. W przypadku wątpliwości, diagnostyka powinna być rozszerzona o dodatkowe, bardziej szczegółowe badania obrazowe jak: rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa. Najdoskonalszą metodą rozpoznania zespołów przeciążeniowo – bólowych kręgosłupa jest diagnostyczna blokada stawów międzykręgowych. Jest to małoinwazyjny zabieg, który wykonuje się pod kontrolą fluorokopowego badania RTG. Za pomocą specjalnych igieł wprowadza się do stawów międzykręgowych środek o miejscowym działaniu znieczulającym oraz przeciwzapalnym. Dodatni wynik badania jednoznacznie potwierdza występowanie patologii.
Leczenie / Fizjoterapia
Leczenie ostrej fazy zespołu przeciążeniowo – bólowego kręgosłupa opiera się na zastosowaniu odpowiedniej farmakoterapii, pozycji ułożeniowych ( ułożenie w pozycji bezbolesnej, odciążającej kręgosłup) oraz w przypadku zablokowania ruchowego powierzchni stawów międzykręgowych - mobilizacji odcinka zablokowanego. Istotne znaczenie w walce z bólem oraz wzmożonym napięciem mięśniowym ma właściwie dobrana fizykoterapia. Zaleca się przede wszystkim stosowanie zabiegów takich jak: ultradźwięki, pole magnetyczne, stymulacja przeciwbólowa TENS, laseroterapia ( na punkty bolesne) oraz jonoforeza w połączeniu z lekami przeciwzapalnymi i przeciwbólowymi. Kolejnym etapem leczenia zachowawczego jest wprowadzenie odpowiednio dobranych ćwiczeń. Kinezyterapia (leczenie ruchem) jest najistotniejszym elementem usprawniania pacjentów z zespołem przeciążeniowo – bólowym kręgosłupa. Przyspiesza ona procesy naprawcze organizmu, przeciwdziała wtórnym zmianom w układzie kostno – stawowo – mięśniowym, poprawia ogólną wydolność i zapobiega kolejnym nawrotom dolegliwości (profilaktyka). Stosuje się przede wszystkim ćwiczenia zmniejszające odruchowe wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych oraz ćwiczenia poprawiające siłę i elastyczność tych mięśni. Istotne jest również przywrócenie równowagi statycznej w obrębie mięśni( równomierne napięcie mięśni antagonistycznych, przeciwstawnych w pozycji statycznej), a także poprawa stabilności tułowia oraz całego kręgosłupa ( mięśni głębokich stabilizujących kręgosłup). Zakres ćwiczeń oraz ich dawkowanie należy dobierać indywidualnie do możliwości pacjenta. Po szczegółowym badaniu oraz analizie pacjenta dokonuje się wyboru odpowiednich ćwiczeń oraz ich nasilenie. Ćwiczenia należy wykonywać tak, aby nie wywoływały dolegliwości bólowych. Ponadto bardzo ważna jest umiejętność kontrolowania prawidłowej postawy oraz zachowanie ergonomii pracy. W zwalczaniu zespołu przeciążeniowo – bólowego kręgosłupa pomocne będą także zabiegi z zakresu terapii manualnej oraz masaż tkanek głębokich. Ich celem będzie normalizacja napięcia mięśniowego tkanek oraz zwiększenie ruchomości w zablokowanych segmentach kręgosłupa. Jeśli metody zachowawcze nie przynoszą poprawy stosuje się blokady dostawowe z leków przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych. W ostateczności możliwy jest zabieg z wykorzystaniem komórek macierzystych. Pobrane z własnej tkanki tłuszczowej komórki aplikuje się bezpośrednio do chorego stawu. Zabieg przyspiesza proces regeneracyjny oraz zwiększa ruchomość stawu, wpływając tym samym na poprawę komfortu życia pacjenta.
Reklama
Podsumowanie
Zespół przeciążeniowo – bólowy kręgosłupa związany jest ściśle z patologią w obrębie stawów międzykręgowych kręgosłupa. Przeciążenia ruchowe powierzchni stawowych doprowadzają do powstawania zmian degeneracyjnych chrząstki stawowej. Ze względu na bardzo dobre unerwienie okolicznych struktur, każde uszkodzenie w ich obrębie będzie manifestować się dolegliwościami bólowymi. Ból ma zazwyczaj charakter ostry ( czasem tępy) o zmiennym nasileniu. W przypadku uszkodzeń na poziomie lędźwiowym, dolegliwości mogą promieniować do pośladków lub tylnej strony ud. Występowanie zespołu wiąże się także z napięciem mięśni przykręgosłupowych oraz tkliwością w ich okolicy. Rozpoznanie dysfunkcji jest możliwe na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentem oraz badania klinicznego. Czynności te wraz z występowaniem charakterystycznych objawów wystarczają do postawienia diagnozy. Niekiedy konieczne jest wykonanie badań obrazowych jak RTG, rezonans magnetyczny lub tomagrafia komputerowa. Leczenie w głównej mierze będzie opierało się na postępowaniu zachowawczym. W fazie ostrej zaleca się stosowanie farmakoterapii, odpoczynku ( odciążenie kręgosłupa) oraz odpowiedniej fizykoterapii. Po wyciszeniu nasilonych objawów poleca się wykonywanie ćwiczeń wzmacniających i uelastyczniających mięśnie przykręgosłupowe oraz zmniejszające ich napięcie. Należy również pracować nad stabilizacją kręgosłupa oraz kontrolą prawidłowej postawy. Pomocne będą również zabiegi terapii manualnej oraz masaż tkanek głębokich. Kiedy postępowanie zachowawcze nie jest skuteczne, wykonuje się blokady dostawowe z leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. W niektórych przypadkach wykonuje się zabieg z zastosowaniem komórek macierzystych, pobranych z własnej tkanki tłuszczowej.
Autor:
mgr Radosław Biały
Fizjoterapeuta
