Łokieć studenta - zapalenie kaletki maziowej wyrostka łokciowego

Łokieć studenta czyli potoczne określenie zapalenia kaletki maziowej wyrostka łokciowego, swoją nazwę zawdzięcza temu, iż najczęściej dotyczy osób uczących się lub pracujących przed komputerem (pozycja siedząca z oparciem na łokciach). Pozycja ta wiąże się z dużym naciskiem na kaletkę maziową, co w wyniku sumowania się obciążeń doprowadza do jej zapalenia.

Charakterystyczny w łokciu studenta jest ostry, piekący ból, zwłaszcza podczas podpierania się, ale także w trakcie ruchu czy palpacji okolicy stawu. Często bólowi towarzyszą niewielkie zgrubienia pod skórą oraz obrzęk, które zaburzają prawidłową ruchomość stawu.

Zapalenie kaletki maziowej wyrostka łokciowego dobrze leczy się zachowawczo, pod postacią leków przeciwzapalnych czy punkcji, czasami jednak w trudno gojących się przypadkach, konieczna okazuje się interwencja chirurgiczna.

Staw łokciowy i kaletka wyrostka łokciowego – kilka słów o anatomii

Staw łokciowy jest stawem zawiasowo-obrotowym, łączącym ramię z przedramieniem. Zbudowany jest z trzech połączeń:

• staw ramienno-łokciowy
• staw ramienno-promieniowy
• staw promieniowo-łokciowy bliższy

które otoczone są wspólną torebką stawową. Stabilizacje stawu zapewniają silne więzadła:

• poboczno-łokciowe
• poboczno-promieniowe
• pierścieniowate
• czworokątne

W tylnej części stawu, w okolicy wyrostka łokciowego występuje duża kaletka (kaletka wyrostka łokciowego). Położona jest powierzchownie, w bliskim sąsiedztwie tkanki kostnej, co naraża ją na częste drażnienie i ucisk.

Kaletki maziowe są strukturami, których główna rola polega na zmniejszaniu tarć pomiędzy sąsiadującymi strukturami. W związku ze swoją funkcją kaletki, umiejscowione są najczęściej pomiędzy tkankami miękkimi (mięśnie, ścięgna, więzadła) a tkanką kostną. Kaletka jest wytworem błony maziowej, w kształcie pęcherzykowatego worka, składającym się z dwóch warstw:

• zewnętrzna warstwa włóknista
• wewnętrzna warstwa maziowa

Kaletka maziowa odpowiedzialna jest za produkcję mazi stawowej, która zapewnia prawidłowe odżywienie, nawilżenie oraz umożliwia swobodne ślizgi tkanek. W sytuacjach powtarzanych przeciążeń lub urazów dochodzi do nadmiernej produkcji mazi i powstania obrzęku.

Przyczyny

Zapalenie kaletki maziowej wyrostka łokciowego jest dość powszechnym schorzeniem. Biorąc pod uwagę etiologię zapalenia, wyróżnia się:

• zapalenia aseptyczne czyli niebakteryjne
• zapalenia septyczne czyli bakteryjne

Około 2/3 przypadków stanowią zapalenia aseptyczne, których podłoża należy szukać w urazach, takich jak upadki z podparciem na łokciu czy bezpośrednie uderzenia w staw łokciowy.

Częstą przyczyną zapalenia kaletki wyrostka łokciowego są także przeciążenia i mikrourazy, wynikające z pozycji ciała (długotrwałe podparcie na łokciach), a także z wielokrotnie powtarzanych czynności (praca zawodowa, sport).

Natomiast skaleczenia w okolicy stawu łokciowego przyczyniają się do rozwoju stanu zapalnego kaletki maziowej o podłożu bakteryjnym.

Zdarza się również, iż do zapalenia dochodzi w przebiegu chorób autoimmunologicznych oraz reumatoidalnych. Również dna moczanowa może przyczyniać się do rozwoju stanu zapalnego kaletki, poprzez drażnienie jej przez gromadzące się kryształy kwasu moczowego.

Łokieć studenta - obraz kliniczny

Głównym objawem zapalenia kaletki wyrostka łokciowego jest obrzęk, który ograniczony jest do tylnej części stawu łokciowego (obrzęk kształtem przypomina kurze jajko). Tkliwość obrzęku oraz występująca bolesność uzależnione są w dużej mierze od podłoża zapalenia – częściej występują w przypadku zapaleń bakteryjnych. Dolegliwości bólowe mają charakter niestały i pojawiają się najczęściej podczas podpierania się na łokciu (dochodzi do kompresji kaletki na tkance kostnej) – pojawia się wówczas ostry, piekący ból.

Charakterystyczne dla stanów zapalnych kaletek maziowych jest to, iż pacjenci bardzo często nie są w stanie wskazać urazu lub konkretnej sytuacji, która doprowadziła do rozwoju zapalenia. Dlatego też warto przeprowadzić bardzo szczegółowy wywiad, w kierunku ustalenia podłoża zmian zapalnych.  Różnicowanie zapaleń aseptycznych i septycznych jest istotne, ze względu na podjęcie decyzji o doborze leczenia.

Wśród innych objawów łokcia studenta wymienia się zmiany skórne w okolicy stawu łokciowego (charakterystyczne dla zapaleń bakteryjnych), a także niewielkie zaburzenia ruchomości, występujące przede wszystkim na końcu zakresu zgięcia, co jest wynikiem kompresji opuchniętej kaletki.

Leczenie zachowawcze i fizjoterapia

Leczeniem z wyboru w przypadku stanów zapalnych kaletek, zarówno aseptycznych jak i septycznych, jest postępowanie zachowawcze.

Dobór metod leczenia zależny jest od przyczyny stanu zapalnego. W przypadku zapaleń septycznych (bakteryjnych) postępowanie opiera się na punkcjach oraz leczeniu farmakologicznym (antybiotykoterapia).

W przypadku wątpliwości co do podłoża stanu zapalnego, wskazane jest badanie płynu pobranego z kaletki. W zapaleniach bakteryjnych niewskazane jest podawanie iniekcji sterydowych, które bardzo dobrze sprawdzają się w stanach aseptycznych.

Zapalenia aseptyczne również leczone są poprzez punkcję (najczęściej jedna lub dwie okazują się wystarczające) oraz odpowiednio dobrane zabiegi fizjoterapeutyczne.

Zarówno w jednym jak i w drugim przypadku bardzo ważnym elementem postępowania jest odciążenie kończyny górnej oraz unikanie sytuacji prowokujących kompresję kaletki (zwłaszcza podparcia na łokciach).

Prowadzona fizjoterapia ukierunkowana jest na redukcję obrzęku i stanu zapalnego. Zastosowanie mają zabiegi z zakresu fizykoterapii

• magnetoterapia – metoda wykorzystująca lecznicze działanie pola magnetycznego. Pole magnetyczne przenikając w głąb ludzkiego ciała wpływa na zmianę funkcji biologicznych tkanek, przez co przyśpiesza regenerację. Magnetoterapia stosowana jest w przypadku przewlekłych i ostrych stanów zapalnych, a także stanów pourazowych.

• laseroterapia wykorzystuje skupioną wiązkę światła, która oddziałuje w sposób biochemiczny oraz bioenergetyczny. Działanie biochemiczne polega na pobudzeniu wydzielania histaminy i serotoniny, co ma przełożenie na efekt przeciwbólowy, przeciwzapalny oraz wzmacniający odporność. Natomiast efekt bioenergetyczny objawia się poprawą mikrokrążenia i procesów przemiany materii (aktywizacja procesów leczniczych), co przyśpiesza wchłanianie obrzęków.

• ultradźwięki wykorzystują podłużne fale mechaniczne, które wywołują mikromasaż tkanek poddawanych zabiegowi. Wywołanie drgań w tkankach prowadzi do wzrostu temperatury, stymulacji naczyń krwionośnych, a dzięki temu wzmożonej dyfuzji wewnątrz komórek oraz w przestrzeniach międzykomórkowych. Ultradźwięki charakteryzują się działaniem przeciwbólowym, przeciwzapalnym, rozluźniającym , a także przekrwiennym.

• krioterapia czyli leczenie zimnem, ukierunkowana jest na działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz przeciwobrzękowe.

W terapii wykonuje się również techniki mobilizacyjne dla stawów i tkanek miękkich, a także indywidualnie dobrane ćwiczenia. Po okresie odciążenia i odpoczynku, należy dążyć do uruchomienia kończyny górnej. Zastosowanie mają:

• terapia tkanek miękkich pod postacią masażu tkanek głębokich oraz rozluźniania mięśniowo-powięziowego, które ukierunkowane są na przywrócenie prawidłowego napięcia oraz ślizgów tkanek, co ułatwia „rozchodzenie się obrzęku”.

• ćwiczenia czynne wolne, które mają na celu odzyskanie prawidłowej ruchomości w stawach. Warto angażować również sąsiadujące stawy, poprzez ruchy funkcjonalne całej kończyny górnej. Stopniowo przechodzi się do ćwiczeń z oporem zewnętrznym, których celem jest wzmocnienie mięśni.

Leczenie chirurgiczne

W przypadku zapaleń niereagujących na leczenie zachowawcze lub w stanach nawracających konieczna okazuje się interwencja chirurgiczna. Możliwości leczenia chirurgicznego obejmują, mniej ingerencyjną  formę polegającą na nacięciu skóry i założeniu drenu, poprzez który ewakuowany jest nadmiar płynu.

Drugi sposób leczenia, bardziej ingerujący, polega na chirurgicznym usunięciu kaletki maziowej, która po pewnym czasie odrasta w nieprzerośniętej formie. Metoda zarezerwowana jest dla stanów zapalnych wykazujących tendencję do nawracania.

Autor: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta

Bibliografia:

• Choroby układu ruchu w praktyce lekarza rodzinnego, Bruce Carl Anderson, 2006
• Ortopedia i traumatologia, Gaździk Tadeusz, 2010