Kąpiel borowinowa

Charakterystyka

Kąpiel borowinowa jest jednym z zabiegów dostępnych w sanatoriach i niektórych ośrodkach fizjoterapeutycznych. Obecność tego zabiegu wśród propozycji danego ośrodka jest związana z występowaniem w niedalekiej okolicy naturalnych źródeł borowiny, jednak coraz częściej obserwuje się sprowadzanie tego materiału z odległych złóż. Borowina pozyskiwana jest z nieodwodnionych złóż torfowych powstałych w wyniku obumieniania roślin połączonego z ich mikrobiologicznym rozkładem w korzystnych warunkach uwodnienia i temperatury. Proces ten zachodzi bardzo wolno (1mm przez rok). Warto wspomnieć, że najgrubsze polskie pokłady borowiny mają nie więcej niż 10 m. Borowina posiada szereg właściwości sprawiających, że jest bardzo pożądanym materiałem do przygotowywania kąpieli leczniczych. Charakteryzuje się bardzo dużą pojemnością cieplną (wolno oddaje ciepło do otoczenia) oraz zdolnością sorpcyjną (wiązanie cząsteczek na swojej powierzchni). Zawiera wiele składników powstałych podczas rozkładu roślin korzystnie wpływających na organizm człowieka. Należą do nich np.: woski, żywice, garbniki, produkty rozkładu błonnika i białka roślinnego, celuloza i hemiceluloza, kwasy huminowe, ligniny i huminy, niektóre hormony, enzymy, antybiotyki, minerały, a także mikroorganizmy (bakterie i grzyby). Właściwości borowiny sprawiają, że daje ona bardzo dobre efekty terapeutyczne w wielu schorzeniach układu kostno-stawowego oraz przewlekłych chorobach ginekologicznych. Zabieg jest wykonywany na zlecenie lekarza. Borowina zyskała duże znaczenie w zabiegach kosmetycznych i jest często oferowana przez salony SPA i odnowy biologicznej. Możliwe jest również przygotowanie kąpieli borowinowej w warunkach domowych.

Przygotowanie się do zabiegu

Kąpiele borowinowe powinno przyjmować się na nagie ciało, gdyż wykorzystanie wszystkich właściwości borowiny wymaga bezpośredniego kontaktu ze skórą. Jednak, jeśli pacjent nie czuje się komfortowo może założyć kąpielówki (mężczyźni) lub dwuczęściowy strój kąpielowy (kobiety). Należy spiąć długie włosy wysoko na głowie lub użyć czepka kąpielowego. Wskazane jest wzięcie przed zabiegiem kąpieli oraz usunięcie z ciała wszelkich maści, kremów i kosmetyków. Należy także zdjąć biżuterię i inne tego typu elementy. Pacjent powinien przynieść ze sobą ręcznik kąpielowy oraz klapki basenowe przeznaczone do chodzenia wyłącznie w obrębie pomieszczenia, gdzie wykonywany jest zabieg.

Metodyka wykonania zabiegu 

Aby borowina mogła być wykorzystana do zabiegu musi osiągnąć odpowiedni stopień konsystencji. Do jej oceny stosuje się 10-stopniową skalę (H1-H10). Ocenie podlegają takie właściwości borowiny jak: przeciskanie się masy przez palce, kolor wyciśniętej wody oraz obecność szczątków roślinnych. Najlepiej rozłożona borowina ma stopień H-10. Do kąpieli borowinowych można wykorzystać materiał, który osiągnął stopień H-4 do H-10. Przed wykorzystaniem do kąpieli borowina musi zostać odpowiednio przygotowana. Proces ten odbywa się w pomieszczeniu zwanym kuchnią borowinową. Najpierw borowinę oddziela się od pozostałości roślin, a następnie rozdrabnia i miesza w odpowiednich proporcjach z wodą gospodarczą lub mineralną (zawartość minerałów powyżej 1000 mg na 1 litr wody). Przyjmuje się, że zawartość borowiny nie powinna być mniejsza niż 5%. Przygotowuje się kąpiele o zróżnicowanej konsystencji: kąpiele rzadkie (75 kg borowiny dopełnione wodą do 200 litrów), średnie (100 kg borowiny dopełnione do 200 litrów) oraz gęste (150 kg borowiny dopełnione wodą do 200 litrów). Kąpiel borowinowa wykonywany jest w uniwersalnych wannach medycznych, które ustawiane są w pomieszczeniach przystosowanych do przeprowadzania zabiegów z zakresu balneoterapii. Tuż przed zabiegiem mieszanka borowiny i wody podgrzewana jest do ok. 40-45 °C (ze względu na dużą pojemność cieplną borowiny, odczuwalna temperatura kąpieli to 37 °C). Wyróżnia się kilka typów kąpieli borowinowych, ze względu na wielkość powierzchni ciała poddawaną zabiegowi: kąpiel całkowitą, półkąpiel, nasiadówki borowinowe oraz fasony borowinowe. Podczas kąpieli całkowitych pacjent wchodzi do wanny wypełnionej mieszaniną borowiny i wody, a następnie zanurza się w niej do wysokości pach. W przypadku półkąpieli pacjent zanurza się do wysokości pępka. Nasiadówki borowinowe zaliczane są do półkąpieli, ale wykonywane są w specjalnie wymodelowanych wannach. Dzięki temu pacjent w pozycji siedzącej zanurzony jest od pępka w dół tylko do połowy ud. Natomiast fasonami borowinowymi nazywane są zabiegi, podczas których w mieszaninie borowiny i wody zanurzane są tylko przedramiona, dłonie, podudzia lub stopy. W tym przypadku wykorzystuje się specjalne wysokie wanienki. Podczas zabiegu pacjent zanurza w mieszaninie borowiny i wody ciało do odpowiedniej wysokości lub odpowiednią część ciała. W przypadku kąpieli borowinowej całego ciała po wejściu do wanny należy usiąść na jej dnie i dopiero po upływie minuty zanurzyć się do odpowiedniej wysokości. Również po upływie czasu przeznaczonego na kąpiel najpierw należy usiąść na dnie wanny, a dopiero po minucie wstać i ostrożnie wyjść z niej. Podczas zabiegu należy zachowywać się spokojnie i nie wykonywać gwałtownych ruchów. W przypadku złego samopoczucia lub wystąpienia innych niepokojących dolegliwości w trakcie trwania zabiegu, należy o tym fakcie niezwłocznie powiadomić fizjoterapeutę, gdyż być może konieczne będzie przerwanie kąpieli. Po zabiegu należy oczyścić ciało z borowiny i odpoczywać przez około godzinę w pozycji leżącej. Podczas stosowania kąpieli borowinowej (zwłaszcza całkowitej) nie można tego samego dnia wykonywać innych zabiegów z zakresu fizykoterapii.

Uzdrowiska, które mają w swojej ofercie zabiegi z wykorzystaniem borowiny to: Augustów, Złockie, Busko-Zdrój, Wysowa Zdrój, Ciechocinek, Wieniec-Zdrój, Cieplice Śląskie Zdrój, Wapienne, Goczałkowice-Zdrój, Ustroń, Gołdap, Ustka, Horyniec-Zdrój, Świnoujście, Inowrocław, Świeradów-Zdrój, Swoszowice, Iwonicz-Zdrój, Supraśl, Jedlina-Zdrój, Sopot, Kamień Pomorski, Solec-Zdrój, Kołobrzeg, Rymanów-Zdrój, Krynica, Przerzyczyn-Zdrój, Kudowa-Zdrój, Połczyn-Zdrój, Lądek-Zdrój, Polanica-Zdrój, Nałęczów, Piwniczna-Zdrój.

Dawkowanie

Rodzaj kąpieli borowinowej oraz częstotliwość i czas jej wykonywania uzależniony jest od schorzenia, okolicy ciała poddawanej zabiegowi oraz ogólnego stanu pacjenta. W przypadku poszczególnych form kąpieli dawkowanie wygląda następująco:

• Kąpiel całkowita – wykonywana 2-3 razy w tygodniu przez 3-4 tygodnie, temperatura kąpieli to 40-42°C, trwa ona 15-20 minut. Podczas pierwszego zabiegu czas jego trwania wynosi ½ zleconego czasu, drugi i trzeci 2/3 zleconego czasu, natomiast dopiero czwarta kąpiel odbywa się w pełnym wymiarze zleconego czasu;
• Półkąpiel – temperatura zabiegu wynosi 40-42 °C przy rzadkiej konsystencji oraz 44-46 °C przy konsystencji średniej i gęstej. Czas trwania zabiegu to 15-20 minut. Pierwszy trwa 1/2 zleconego czasu, następny 2/3 zleconego czasu, a dopiero trzeci i kolejne pełny wymiar zleconego czasu. Zabiegi wykonuje się 2-3 razy w tygodniu przez 3-4 tygodnie;
• Nasiadówki borowinowe – przy rzadkiej konsystencji kąpieli temperatura wynosi 40-44 °C, natomiast przy średniej i gęstej - 46 °C, kąpiel wykonuje się 2-3 razy w tygodniu przez 3-4 tygodnie, czas trwania zabiegu to około 10-20 minut, jednak nie więcej niż 30 minut;
• Fasony borowinowe – przy zanurzaniu przedramion i podudzi stosuje się kąpiele o temperaturze 40-42 °C, natomiast kąpiel dla dłoni i stóp ma temperaturę 40-46 °C, zabieg trwa 15-20 minut, jednak nie dłużej niż 30 minut, wykonuje się go 3-4 razy w tygodniu przez 3-4 tygodnie. W wybranych jednostkach chorobowych kąpiel dla dłoni i stóp można wykonywać codziennie przez 3 tygodnie.

Obecnie, ze względu na zmniejszające się zasoby borowiny, rzadko wykonywane są kąpiele całkowite, do których wykorzystuje się duże ilości tego surowca. Warto zaznaczyć, że według polskiego prawa nie można wykorzystać do zabiegów leczniczych 2 razy tej samej partii borowiny pomimo faktu, iż po kilkunastu latach ulega ona regeneracji.

Działanie na organizm

Kąpiele borowinowe (szczególnie całkowite) są zabiegiem silnie obciążającym organizm pacjenta. Borowina działa poprzez kilka czynników. Najistotniejszym z nich jest efekt głębokiego przegrzania tkanek organizmu. Zależy on od gęstości zastosowanej mieszaniny borowiny i wody. Zależność ta kształtuje się następująco: im większa gęstość tym osiąga się większy efekt termiczny. Właściwości borowiny (powolne przyjmowanie i oddawanie ciepła) powodują, iż działa ona w nieco inny sposób niż inne zabiegi z zakresu ciepłolecznictwa. W przypadku kąpieli borowinowych reakcja naczyń krwionośnych jest dużo mniejsza i wolniejsza, ale za to obserwuje się dużo głębsze przenikanie ciepła do organizmu pacjenta. Dzięki temu osiągane efekty odnoszą się do głębiej położonych narządów. Kolejnym czynnikiem wpływającym na organizm pacjenta są składniki organiczne i nieorganiczne znajdujące się w borowinie (np. hormony, kwasy huminowe, siarczany magnezu, potasu i inne). Udowodniono, że są one w niewielkich ilościach wchłaniane przez skórę, uzupełniając ich niedobory w organizmie. Nie bez znaczenia jest także obecność mikroorganizmów, które utrzymują odpowiednie pH borowiny. Charakterystyczne niskie pH działa bakteriobójcze dla wielu bakterii chorobotwórczych. Podczas kąpieli następuje przyspieszenie liczby oddechów na minutę, a także pojemności minutowej serca, przyspieszenie jego akcji oraz zwiększenie objętości wyrzutowej serca. Obserwuje się intensywne pocenie organizmu, co jest spowodowane jego przegrzaniem. Borowina wpływa na zwiększenie przemiany materii oraz rozszerzenie naczyń krwionośnych i limfatycznych. Zjawisko to obserwowane jest nie tylko w powierzchniowych warstwach skóry, które mają bezpośredni kontakt z borowiną, ale także w tkankach głębiej położonych. Dzięki temu następuje lepsze odżywienie i dotlenienie tkanek oraz usunięcie zbędnych produktów przemiany materii i toksyn. Czynniki te przyczyniają się także do wchłaniania obrzęków i krwiaków. Składniki borowiny działają drażniąco na zakończenia nerwowe znajdujące się w skórze, należące do autonomicznego układu nerwowego (unerwia on narządy wewnętrzna). Tak więc kąpiel borowinowa pośrednio wpływa na regulacje pracy narządów wewnętrznych. Ciepło dostarczane do tkanek pobudza ich wzrost i przyspiesza regenerację. Przyczynia się także do zmniejszenia napięcia mięśni, w wyniku czego stają się one bardziej elastyczne, a przez to następuje zwiększenie ruchomości w stawach. Obserwuje się działanie przeciwbólowe i silnie przeciwzapalne borowiny. Przyczynia się ona do wzmocnienia procesów immunologicznych w organizmie. Warto wspomnieć, że borowina wykazuje działanie adsorpcyjne w stosunku do skóry. Powoduje to wzrost wydalania przez skórę szkodliwych produktów przemiany materii i toksyn i wiązanie ich na powierzchni cząstek borowiny. Kąpiel borowinowa wpływa bardzo pozytywie na psychikę człowieka. Pacjent po zabiegu czuje się odprężony i zrelaksowany.

Wskazania

Główne wskazania do stosowania kąpieli borowinowych to:

• Choroba zwyrodnieniowa stawów;
• Choroby reumatyczne;
• Przewlekłe nerwobóle;
• Niektóre schorzenia ginekologiczne;
• Przykurcze w stawach;
• Przewlekłe stany zapalne;
• Stany po urazach narządu ruchu;
• Przeciążenie mięśni;
• Przewlekłe infekcje.

Przeciwwskazania

Do najważniejszych przeciwwskazań do wykonywania kąpieli borowinowych należą:

• Ostre i podostre stany zapalne;
• Niewydolność oddechowa i krążenia;
• Ostre infekcje i stany podgorączkowe;
• Nadciśnienie i niskie ciśnienie krwi;
• Świeże złamania i urazy;
• Ciąża;
• Cukrzyca;
• Czynna gruźlica;
• Odwapnienie układu kostnego;
• Skłonność do krwawień;
• Czynna choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy;
• Choroby nerek i pęcherza moczowego;
• Stany znacznego osłabienia i wycieńczenia;
• Nadczynność tarczycy;
• Zaburzenia czucia;
• Nowotwory;
• Rany, owrzodzenia i inne uszkodzenia skóry w miejscu poddawanym zabiegowi;
• Endometrioza, mięśniaki macicy i inne choroby kobiece w okresie ostrym i podostrym;
• Utrudniony kontakt z pacjentem.

Podsumowanie

Kąpiel borowinowa jest zabiegiem wykonanym zazwyczaj w uzdrowiskach oraz gabinetach odnowy biologicznej. Borowina pobierana jest z naturalnych złóż torfowych. Dzięki swoim właściwościom oraz zawartości specyficznych składników mineralnych i organicznych wywołuje bardzo dobre efekty terapeutyczne. Borowina powoduje znaczne przegrzanie organizmu odnoszące się, w przeciwieństwie do innych zabiegów z zakresu ciepłolecznictwa, także do narządów głębiej położonych. Zabieg bardzo silnie oddziałuje na organizm pacjenta, dlatego (szczególnie przy pobieraniu kąpieli na dużą powierzchnię ciała) należy zrezygnować z innych zabiegów tego samego dnia. Kąpiel borowinowa jest wykonywana na zlecenie lekarza. Zabieg ten jest stosowana głównie w przewlekłych schorzeniach układu ruchu oraz w niektórych chorobach ginekologicznych.

Autor:
mgr Monika Olszówka