Wadą postawy określa się wszelkiego rodzaju odstępstwa od prawidłowej postawy ciała. Zaburzenia te dotyczą zarówno kręgosłupa, klatki piersiowej jak i kończyn dolnych. W zależności od podłoża zmian mówimy o wadach wrodzonych lub nabytych.
Charakter leczenia warunkowany jest podłożem zmian oraz stopniem nasilenia deformacji. Wady wrodzone oraz wady o znacznym i utrwalonym zaburzeniu często wymagają interwencji chirurgicznej, gdyż postępowanie zachowawcze okazuje się nieskuteczne. Natomiast w przypadku wad nabytych, będących często wynikiem niewydolności aparatu mięśniowo-więzadłowego, otyłości oraz szeroko rozumianej hipokinezji (bezczynność ruchowa) leczenie korekcyjne przynosi dobre efekty.
Podstawą leczenia zachowawczego jest indywidualizacja procesu terapeutycznego. Tylko odpowiednio dobrane i wykonywane w prawidłowy sposób ćwiczenia, połączone z terapią będą przynosiły zamierzone efekty.
Reklama
Prawidłowa postawa ciała
Reklama
Żeby mówić o wadach postawy należy powiedzieć czym jest prawidłowa postawa ciała. Wielu autorów definiuje ją w różny sposób. Jedna z definicji mówi, iż prawidłowa postawa ciała to zharmonizowany układ poszczególnych części ciała względem siebie oraz w odniesieniu do osi długiej ciała. Utrzymanie prawidłowej postawy ciała odbywa się przy minimalnym napięciu układu mięśniowego oraz zaangażowaniu układu nerwowego (niewielki wydatek energetyczny). Utrzymywanie prawidłowej postawy ciała możliwe jest tylko i wyłącznie wtedy kiedy układ kostno- stawowy jest prawidłowo wykształcony, a aparat mięśniowo-więzadłowy wydolny.
Prawidłowa postawa ciała – cechy
- Prawidłowa postawa ciała zapewnia stabilność ciała oraz prawidłową wydolność statyczno-dynamiczną
- Symetria względem osi długiej ciała oceniana jest na podstawie pionu spuszczanego z guzowatości potylicznej zewnętrznej (pion prawidłowo przebiega przez wyrostki kolczyste i następnie szparę międzypośladkową) oraz pionu spuszczanego z brody (pion prawidłowo przebiega przez środek mostka, kresę białą, spojenie łonowe oraz w równej odległości od stawów kolanowych).
- Głowa ustawiona prosta (nie jest skręcona, pochylona do boku) i w linii nad barkami (nie jest wysunięta do przodu)
- Barki nie wystają do przodu, ustawione symetrycznie
- Łopatki ustawione symetrycznie
- Kąty talii równe
- Talerze biodrowe ustawione na tej samej wysokości
- Linia rzepek na tym samym poziomie
- Kostki przyśrodkowe ustawiona na tej samej wysokości
- Prawidłowo wykształcone krzywizny kręgosłupa
- Klatka piersiowa prawidłowo wysklepiona
- Brzuch płaski i niewystający
Reklama
Wady postawy – definicja
Reklama
Wadą postawy określa się wszelkie nieprawidłowości i odchylenia od prawidłowej postawy ciała. Wpływ na kształtowanie się postawy ciała mają czynniki endogenne i egzogenne, takie jak choroby (gruźlica kości, zmiany pokrzywicze, choroby reumatyczne) czy czynniki środowiskowe.
Mówiąc o wadach postawy należy rozpatrywać wszelkie nieprawidłowości w obrębie kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy oraz kończyn dolnych i stóp.
Wady postawy to zmiany i deformacje w obrębie aparatu ruchu, które mają tendencję do stopniowego narastania. W związku z tym wyróżnia się trzy okresy w przebiegu wad postawy:
- okres zmian czynnościowych – okres, w którym dochodzi do rozwoju dysbalansu mięśniowego pomiędzy grupami antagonistycznymi. Okres zmian czynnościowych obejmuje najczęściej czas od kilku tygodni do kilku miesięcy.
- okres rozwijania się przykurczy - utrzymująca się nierównowaga mięśniowa prowadzi do rozwoju przykurczy w obrębie mięśni oraz więzadeł i ścięgien. Czas trwania okresu jeszcze nieutrwalonych zmian pod postacią przykurczy wynosi do kilku lat, i jest to czas kiedy możliwa jest korekcja poprzez terapię i ćwiczenia.
- okres utrwalonych przykurczy oraz zmian strukturalnych – po upływie kilku lat dochodzi do utrwalenia zaburzonych wzorców postawy. W tym okresie postępowanie ukierunkowane jest na zatrzymanie progresji wady, gdyż całkowite cofnięcie się wady jest już niemożliwe.
Wady postawy ciała – rodzaje i charakterystyka
Podstawowy podział wad postawy dzieli je ze względu na lokalizację i tak wyróżnić możemy:
Wady w obrębie kręgosłupa
- plecy okrągłe (dorsum rotundom) to wada postawy charakteryzująca się pogłębieniem kifozy w odcinku piersiowym kręgosłupa. Hiperkifoza piersiowa wykazuje tendencję do kompensacji poprzez sąsiadujące odcinki kręgosłupa. Równie istotnym aspektem wady jest zapadnięcie się klatki piersiowej, co upośledza jej funkcje oddechowe. Osoby z plecami okrągłymi poza zaokrąglonymi plecami, charakteryzują się sylwetką z wysuniętymi barkami i głową do przodu.
- plecy wklęsłe (dorsum concavum) to wada postawy, w której obserwuje się pogłębienie lordozy w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. O hiperlordozie mówimy, kiedy szczyt lordozy oddalony jest o co najmniej 3,5 cm od pionu spuszczonego z guzowatości potylicznej zewnętrznej. Poza hiperlordozą lędźwiową, charakterystyczne jest uwypuklenie brzucha oraz pośladków, a także przykurcz zgięciowy w stawach biodrowych i zwiększone przodopochylenie miednicy.
- plecy okrągło-wklęsłe (dorsum rotundo-concavum) – to wada , w której występuje jednoczesne pogłębienie kifozy piersiowej i lordozy lędźwiowej. Postawa osoby z plecami okrągło-wklęsłymi charakteryzuje się protrakcją głowy i barków, zapadniętą klatką piersiową, odstającymi i szeroko rozstawionymi łopatkami oraz uwypuklonym brzuchem i miednicą ustawioną w nadmiernym przodopochyleniu. Ze względu na istotne przesunięcia dochodzi do zaburzenia funkcji narządów wewnętrznych oraz funkcji oddechowej klatki piersiowej.
- plecy płaskie (dorsum planum) – to wada postawy, w której dochodzi do spłaszczenia fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Dodatkowo obserwuje się zaburzone ustawienie miednicy, w tyłopochyleniu.
Wady w obrębie klatki piersiowej
- klatka piersiowa lejkowata (pectus excavatum) – to wada wrodzona, która objawia się zapadnięciem dolnej części mostka oraz przylegających odcinków żeber (powstaje charakterystyczny lejek). Schorzeniem współtowarzyszącym klatki piersiowej lejkowatej jest wada rozwojowa przepony oraz dość często zaburzenia ze strony narządów wewnętrznych (są wynikiem znacznego zwężenia przestrzeni pomiędzy mostkiem a kręgosłupem, co powoduje przesunięcie serca ze wszystkimi konsekwencjami – zaburzenia krążenia i oddychania).
- klatka piersiowa kurza (pectus carinatum) – to wada objawiająca się silnym uwypukleniem mostka wraz z przymostkowymi końcami żeber. W wyniku „pociągnięcia” żeber przez mostek do przodu, tracą one swój naturalnie wygięty kształt, co jest widoczne po obu bokach – pojawiają się wklęsłości.
- kolana koślawe (genu valium) – to wada, w której przy wyprostowanych i złączonych kończynach dolnych, odległość pomiędzy kostkami przyśrodkowymi wynosi 5-8 cm i więcej. Obserwuje się wówczas trwałe ustawienie osi podudzia na zewnątrz względem osi uda, dodatkowo stawy kolanowe ustawione są w przeproście, a podudzia zrotowane na zewnątrz. W wyniku koślawości kolan dochodzi do zaburzeń w biomechanice chodu (chód kołyszący) oraz do przeciążeń w stopach (spłaszczenie łuku podłużnego).
- kolana szpotawe (genu larum) – wada, w której przy wyprostowanych kończynach dolnych i złączonych stopach, odległość pomiędzy kolanami wynosi około 4-5 cm.
|
Zarówno szpotawość jak i koślawość w pewnym okresie życia jest fizjologiczna: szpotawość występuje w okresie 1-3 roku życia, następnie przechodzi w koślawość, która może utrzymywać się do 7 roku życia. |
- stopa płaska to wada, w której dochodzi do obniżenia sklepienia stopy, najczęściej w wyniku niewydolności aparatu więzadłowo-mięśniowego. W związku z tym ,iż w stopie występują dwa łuki, wyróżniamy: 1) płaskostopie podłużne, 2) płaskostopie poprzeczne
- stopa płasko-koślawa to wada charakteryzująca się wypłaszczeniem sklepienia podłużnego stopy, a także nadmiernym nawróceniem oraz odwiedzeniem tyłostopia (koślawość pięty).
- stopa wydrążona to wada, w której dochodzi do nadmiernego uniesienia wysklepienia podłużnego. Bardzo często stopie wydrążonej towarzyszą palce szponiaste czy koślawość przodostopia.
- stopa końsko-szpotawa jest złożoną wadą wrodzoną stopy, która charakteryzuje się ustawieniem w przywiedzeniu, odwróceniu oraz zgięciu podeszwowym.
Reklama
Jak nie dopuścić do rozwoju wady postawy? – profilaktyka wad postawy
Reklama
Nie od dziś wiemy że lepiej jest zapobiegać niż leczyć, również w przypadku wad postawy. Dlatego bardzo istotna okazuje się profilaktyka oraz regularne badania w celu wczesnego wykrycia problemu. Pierwszym ważnym a być może najważniejszym elementem jest obserwacja dziecka przez rodziców. To właśnie rodzice widząc dziecko codziennie mają szansę zauważyć pierwsze problemy. Warto przyjrzeć się dziecku zarówno podczas statycznych pozycji (pozycja siedząca, stojąca) jak i ocenić sposób poruszania się. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy udać się do specjalisty (lekarz, fizjoterapeuta) który zbada postawę ciała. Obecne narzędzia diagnostyczne pozwalają na bardzo dokładną, komputerową ocenę postawy ciała, choć doświadczenie badającego pozwala również na skuteczną ocenę pacjenta bez konieczności używania sprzętu.
Ostatnim ale bardzo istotnym działaniem jest profilaktyka, która powinna być wdrażana od najmłodszych lat. Działania profilaktyczne w przypadku wad postawy obejmują przede wszystkim regularną aktywność fizyczną, a także ograniczenie przebywania w nieprawidłowych pozycjach statycznych (telewizor, komputer, smartfon). Wszelka aktywność prowadząca do wzmocnienia aparatu mięśniowo-więzadłowego będzie zmniejszała ryzyko wystąpienia wad postawy.
Profilaktyka obejmuje również świadome pozwolenie dziecku na rozwój we własnym tempie. Zbyt wczesne sadzanie, pionizacja czy prowadzenie za rączki dziecka niegotowego do samodzielnego poruszania się, prowadzi do przeciążeń aparatu ruchu i w konsekwencji do rozwoju wad postawy.
Podstawowe zasady korekcji wad postawy
Leczenie wad postawy musi być poprzedzone szczegółową diagnostyką w celu oceny wielkości zaburzeń. Badanie obejmuje ocenę postawy ciała oraz ocenę siły mięśniowej, elastyczności i długości tkanek miękkich. W przypadku wad postawy obserwuje się istotne zaburzenia równowagi mięśniowej pomiędzy grupami antagonistycznymi.
Postępowanie fizjoterapeutyczne w przypadku wad postawy jest długim procesem, który wymaga cierpliwości i systematyczności. Początkowo prowadzona terapia ma za zadanie przygotować aparat mięśniowo-więzadłowy do dalszej korekcji. Na tym etapie zastosowanie mają metody poprawiające elastyczność tkanek oraz mobilność stawową. We wszystkim wadach postawy dochodzi do zaburzonego ustawienia stawowego, co jest wynikiem dysbalansu mięśniowego (nadmierny tonus mięśniowy, zaburzona elastyczność tkanek, utrudnione ślizgi tkanek miękkich). W terapii wykorzystuje się:
- PIR
- Techniki mięśniowo-powięziowe
- Reedukacja pracy mięśni
- Ćwiczenia czucia głębokiego
Kolejnym etapem terapii są ćwiczenia właściwe, które różnią się w zależności od istniejącej wady. Głównym celem ćwiczeń właściwych jest odbudowa prawidłowych wzorców ruchowych, dążenie do osiągnięcia automatyzmu w przyjmowaniu prawidłowej postawy ciała w codziennej aktywności, wzmocnienie określonych grup mięśniowych oraz poprawa funkcjonalności.
Reklama
Najważniejsze wskazów dotyczące postępowania w przypadku określonych wad postawy
1. Plecy okrągłe
Reklama
- rozciąganie tkanek przykurczonych (m. piersiowy większy i mniejszy, m. zębaty przedni, mm. międzyżebrowe)
- wzmacnianie osłabionych mięśni (m. prostownik grzbietu w odcinku piersiowym, mm. równoległoboczne, m. czworoboczny grzbietu część wstępująca, m. najszerszy grzbietu)
- ćwiczenia oddechowe z akcentowaniem fazy wdechu, stymulujące oddech torem piersiowym
- ćwiczenia poprawiające mobilność kompleksów barkowych
- pływanie stylem grzbietowym
- rozciągnięcie tkanek przykurczonych (m. prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, m. czworoboczny lędźwi, m. biodrowo-lędźwiowy, m. prosty uda)
- wzmacnianie osłabionych mięśni (m. prosty brzucha, mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha, grupa mm. kulszowo-goleniowa, m. pośladkowy wielki)
- ćwiczenia oddechowe stymulujące tor przeponowy
- rozciągnięcie tkanek przykurczonych (m. piersiowy większy i mniejszy, m. zębaty przedni, m. prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, m. czworoboczny lędźwi, m. biodrowo-lędźwiowy, m. prosty uda)
- wzmacnianie mięśni osłabionych (m. prostownik w odcinku piersiowym, mm. równoległoboczne, m. czworoboczny grzbietu część wstępująca, m. najszerszy grzbietu, m. prosty brzucha, mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha, grupa mm. kulszowo-goleniowych, m. pośladkowy wielki)
- ćwiczenia oddechowe akcentujące tor przeponowy
- ćwiczenia stabilizacji odcinkowej (przeciwwskazane są ćwiczenia w pozycjach hiperkorekcyjnych)
- wzmacnianie osłabionych mięśni (mm. piersiowe, m. biodrowo-lędźwiowy, m. prosty uda,, m. prostownik grzbietu w odcinku lędźwiowym, m. zębaty przedni)
- rozciąganie tkanek przykurczonych ( m. czworoboczny, mm. równoległoboczne, m. najszerszy grzbietu, m. prostownik grzbietu w odcinku piersiowym, mm. pośladkowe, grupa kulszowo-goleniowa, mm. brzucha)
- ćwiczenia oddechowe torem piersiowym, z zaakcentowaniem fazy wdechu
- wzmacnianie osłabionych mięśni (mm. grzbietu oraz mm. brzucha, mm. oddechowe)
- ćwiczenia oddechowe rozprężające klatkę piersiową z akcentowaniem fazy wdechu
- wzmacnianie osłabionych mięśni (mm. grzbietu, m. prosty brzucha, mm. skośne zewnętrzne i wewnętrzne brzucha
- ćwiczenia poprawiające mobilność kompleksów barkowych
- ćwiczenia oddechowe z akcentowaniem fazy wydechu
- wzmacnianie mięśni osłabionych (m. smukły, m. półbłoniasty, m. półścięgnisty, m. krawiecki, głowa przyśrodkowa m. czworogłowego)
- rozciąganie tkanek przykurczonych (pasmo biodrowo-piszczelowe, m. dwugłowy uda
- ćwiczenia świadomej korekcji kończyn dolnych)
- przeciwwskazana pozycja siadu w rozkroku ze stopami ustawionymi zewnątrz
- profilaktyka otyłości
- wzmacnianie mięśni osłabionych ( dwugłowy uda, m. napinacz powięzi szerokiej)
- rozciąganie tkanek przykurczonych ( półbłoniasty, m. półścięgnisty)
- przeciwwskazane są siady rozkroczne
- płaskostopie podłużne – m. piszczelowy przedni i tylny, m. strzałkowy długi, m. trójgłowy łydki, mm. zginacze palców i palucha, mm. krótkie podeszwowej strony stopy
- płaskostopie poprzeczne – m. piszczelowy tylny, m. strzałkowy długi, m. przywodziciel palucha
- rozciąganie zginaczy podeszwowych stopy
- mobilizacje uciskowe i rolowanie rozcięgna podeszwowego
- wzmacnianie zginaczy grzbietowych stopy
Autor: mgr Katarzyna Kumor, Fizjoterapeuta
Bibliografia:
- Korekcja postawy ciała. Wybrane techniki manualne. J. Johnson, wyd. Edra Urban& Partner, 2018
- Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie. T. Kasperczyk, wyd. Kasper, 1997
