Wkładki ortopedyczne - kiedy wskazane jest ich używanie?

Znaczną część swojego życia spędzamy na stopach, dlatego istotne jest aby dbać o ich stan. W związku z dużymi obciążeniami (na stopach opiera się całe ciało) narażone są na różnego rodzaju kontuzje, przeciążenia czy deformacje.

Wielu z nas posiada różne wady czy zniekształcenia stóp, część osób zmaga się także z dolegliwościami bólowymi oraz zmianami skórnymi (modzele, odciski). Znaczną część tych problemów można eliminować dzięki specjalistycznym wkładkom ortopedycznym. Oczywiście nie wszystkie zaburzenia w obrębie stóp można leczyć tylko dzięki wkładkom, ale często w połączeniu z odpowiednim postępowaniem rehabilitacyjnym efekty są bardzo dobre.

Dlaczego wkładki okazują się skutecznym rozwiązaniem? Dobór wkładek poprzedzony jest badaniem i indywidualnym dopasowaniem dzięki czemu osiąga się zamierzony cel:

• korekcja ustawienia
• odciążenie
• wyrównanie skrótu kończyny
• uzupełnienie ubytków
• amortyzację
• redukcję nacisków

Anatomia stopy

Stopa jest złożoną strukturą, która składa się z 26 kości, 33 stawów oraz bardzo licznych mięśni i więzadeł. Wszystko to sprawia, że stopa jest stabilną ale jednocześnie niezwykle mobilną konstrukcją, zapewniającą podparcie całemu ciału.

Kości tworzące stopę można podzielić na 3 grupy:

1. kości stępu – skokowa, leżąca pod nią k. piętowa, k. łódkowata położona do przodu od k. piętowej, k. sześcienna położona bocznie oraz 3 kości klinowate: przyśrodkowa, pośrednia, boczna, położone w przedniej części.
2. kości śródstopia – 5 podłużnych, ułożonych równolegle kości
3. kości palców – paluch składa się z dwóch paliczków, natomiast palce II-V składają się z trzech paliczków.

Tak duża liczba kości sprawia, iż w obrębie stopy występuje znaczna liczba połączeń stawowych zapewniających dużą ruchomość stopie.

W obrębie stopy wyróżnia się także łuki tworzące sklepienie stopy, istotne twory z punktu widzenia mechaniki:

1. łuk podłużny rozciąga się od palucha do pięty. Łuk utworzony jest przez kości: skokową, piętową, łódkowatą, klinowate oraz trzy kości śródstopia.
2. łuk poprzeczny rozciąga się pomiędzy I a V kością śródstopia. Łuk utworzony przez kości: sześcienną, klinowate oraz podstawy wszystkich kości śródstopia.

Prawidłowe wysklepienie stopy w dużej mierze zależy od wydolności stabilizatorów biernych i czynnych stopy. Stabilizatory bierne rozumiane jako układ więzadłowo-torebkowy to przede wszystkim:

1. łuk podłużny – rozcięgno podeszwowe, więzadło podeszwowe długie, piętowo-sześcienne oraz piętowo-łódkowe
2. łuk poprzeczny – więzadło poprzeczne głębokie śródstopia

Natomiast stabilizatory czynne to mięśnie, zarówno mięśnie krótkie stopy jak i mięśnie długie posiadające swoje przyczepy na kościach podudzia:

1. łuk podłużny – m. piszczelowy tylny i przedni, m. strzałkowy długi oraz m. podeszwowy
2. łuk poprzeczny – m. strzałkowy długi, m. piszczelowy tylny, m. przywodziciel i odwodziciel palucha

Kiedy wskazane jest noszenie wkładek ortopedycznych?

Stosowanie wkładek ortopedycznych zalecane jest w przypadkach istniejących wad stóp:

• płaskostopie podłużne
• płaskostopie poprzeczne
• paluch koślawy (haluksy)
• koślawość stępu
• szpotawość stępu
• stopa wydrążona
• palce młoteczkowate

ale także w przypadkach:

• modzeli podeszwowych
• odcisków
• ostrogi piętowej oraz zapaleń rozcięgna podeszwowego
• stopy cukrzycowej
• zespołów bólowych oraz przeciążeniowych stóp

Patologicze zmiany w obrębie stóp

Mechanizm powstawania patologicznych zmian w obrębie stóp wygląda następująco:

• osłabienie mięśni
• powtarzające się przeciążenia stopy
• przeniesienie funkcji mięśni (stabilizatory czynne) na układ więzadłowo-torebkowy (stabilizatory bierne)
• deformacja tkanek miękkich
• deformacja tkanki kostnej

Dobór wkładek – diagnostyka podologiczna

Dobór wkładek ortopedycznych powinien być poprzedzony szczegółową diagnostyką, która przeprowadzana powinna być zarówno w statyce i dynamice. Do badania wykorzystać można zarówno podoskop (ocena statyczna) jak i platformę komputerową (podobaroskop), która daje możliwość oceny w staniu oraz chodzie. Tego typu badania pozwalają na ocenę:

• stref zwiększonego lub zmniejszonego obciążania stóp
• rozkładu sił nacisku poszczególnych części stóp na podłoże
• ustawienia stępu (odciążenie/obciążenie, koślawość/szpotawość)
• wysklepienia stopy
• symetrii stóp
• chodu i jego zaburzeń
• równowagi i statyki ciała

Czy dzieci powinny nosić wkładki ortopedyczne?

Zaopatrywanie dzieci we wkładki ortopedyczne posiada tyle samo zwolenników co przeciwników. Faktem jest, iż zwyrodnienia i wady wrodzone stóp dotyczą tylko niewielkiego procenta nowo narodzonych dzieci. Wady, które pojawiają się później, często są efektem zaniedbań, ale i równie często nadgorliwości ze strony rodziców.

W trakcie rozwoju dziecka stopa przechodzi różne fazy:

• w 1 roku życia stopa posiada poduszkę tłuszczową, która maskuje kształt stopy – stan ten określany jest tzw. płaskostopiem fizjologicznym. Kolana ustawione są w szpotawości.
• 2 i 3 rok życia to okres, w którym poduszka tłuszczowa nadal może się utrzymywać, a kolana często są ustawione w koślawości.
• 4 rok życia to czas kiedy poduszka tłuszczowa zanika i odsłania się sklepienie stopy.
• 5 i 6 rok życia to czas, w którym łuk podłużny jest prawidłowo rozwinięty. Koślawość kolan zdecydowanie się zmniejsza.
• 7 rok życia to czas, w którym stopa powinna wyglądać już jak u dorosłego człowieka.

Korygowanie wad, które w danym okresie rozwoju uważa się za fizjologiczne jest zdecydowanym błędem. Zaopatrzenie dziecka we wkładki ortopedyczne bez ewidentnych wskazań może mieć negatywne konsekwencje w postaci osłabienia stabilizatorów czynnych i biernych, co w przyszłości może rzutować na rozwój wad stóp. Natomiast w przypadkach kiedy korzystanie z wkładek ortopedycznych okazuje się konieczne (poprzedzone badaniem), należy pamiętać o jednoczesnym prowadzeniu ćwiczeń ukierunkowanych na korekcję wady. W przypadku dzieci to właśnie ćwiczenia stanowią priorytet, a wkładki uzupełnienie całego procesu terapeutycznego. Zaopatrzenie dzieci tylko we wkładki bez postępowania korekcyjnego może pogłębiać istniejące już wady.

Skrót kończyny dolnej a wkładki ortopedyczne

Stwierdzenie „skrót kończyny dolnej” nie jest takie proste i oczywiste jak mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Podstawową jakiekolwiek postępowania jest ustalenie czy mamy do czynienia ze skrótem strukturalnym czy funkcjonalnym. Zdecydowanie częstszym problemem okazuje się skrócenie funkcjonalne, mające swoje podłoże w asymetrycznym ustawieniu miednicy, rotacji kręgosłupa, ale także w zaburzonym ustawieniu stawu biodrowego oraz jego tkanek miękkich (torebka stawowa, więzadła, mięśnie). Skróty strukturalne rozumiane jako różnice w długości kości, zdarzają się dużo rzadziej i charakterystyczne dla nich są duże zmiany (kilka-kilkanaście centymetrów). Natomiast w przypadku skrótów funkcjonalnych, różnice sięgają najczęściej około 1-2 centymetrów.

Czy w takim razie stosowanie wkładki ma sens? Jeśli tak, to w przypadku skrótu strukturalnego czy funkcjonalnego? Zastosowanie wkładki ortopedycznej wskazane jest w przypadku zmian strukturalnych, ale też nie zawsze. Duże zaburzenia wymagają często interwencji chirurgicznej lub podbicia buta, gdyż podniesienie np. samej pięty, wyrówna co prawa ustawienie miednicy i kręgosłupa, ale może prowadzić do przykurczu ścięgna Achillesa oraz tylnej grupy mięśni kończyny dolnej. Natomiast w sytuacji zaburzenia funkcjonalnego, zastosowanie wkładki bez postępowania rehabilitacyjnego, może wpływać na pogłębianie istniejącego problemu. Funkcjonalny skrót kończyny dolnej wymaga szczegółowego badania w celu ustalenia przyczyny zaburzenia oraz podjęcia odpowiedniego leczenia ukierunkowanego na:

• przywrócenie statyki miednicy
• dążenie do równowagi mięśniowej w obrębie miednicy i kręgosłupa lędźwiowego
• przywrócenie prawidłowych zakresów ruchu w stawie biodrowym, korekta ustawienia kończyny dolnej oraz wyrównanie napięć w obrębie stawu (mięśnie, więzadła, torebka stawowa)