Ultrafonoforeza

Ultrafonoforeza jest zabiegiem zaliczanym do działu fizykoterapii. Polega na wprowadzeniu leku przez skórę za pomocą ultradźwięków. Dzięki temu, że w zabiegu tym wykorzystywana jest fala dźwiękowa (mechaniczna), ładunek jonów zawartych w leku nie ma wpływu na jego wchłanialność. Oczywiście poza leczniczymi właściwościami zastosowanej substancji, na organizm pacjenta działają same ultradźwięki (dźwięki niesłyszalne dla człowieka, o częstotliwości ponad 20 kHz [kiloherców]). Ultradźwięki charakteryzują się przekazywaniem energii kolejnym napotkanym cząsteczkom, które pod jej wpływem wprawiane są w ruch drgający. Rozchodzenie się fali dźwiękowej uzależnione jest od ośrodka oraz napotkanych struktur. Najszybciej rozchodzą się w ciałach stałych, nieco wolniej w wodzie, natomiast najwolniej w powietrzu. Ma to znaczenie przy doborze metodyki wykonania zabiegu.
Zgodę na jego przeprowadzenie wydaje lekarza, który informuje również pacjent o konieczności zakupu odpowiedniego żelu leczniczego. Prawidłowo wykonany zabieg jest całkowicie bezpieczny dla pacjenta. Z uwagi na fakt, iż ultrafonoforeza jest bardzo dobrze tolerowana przez pacjentów, zabieg ten jest wykonywany w większości placówek fizjoterapeutycznych.

Przygotowanie się do zabiegu

Pacjent powinien założyć strój, który pozwoli na łatwy dostęp do okolicy poddawanej zabiegowi. Sprawi to, że ultrafonoforeza zostanie przeprowadzona w sposób sprawny oraz w przyjemnej atmosferze. Przed zabiegiem pacjent powinien wziąć ciepłą kąpiel oraz oczyścić skórę, szczególnie w okolicy leczonej z wszelkich maści, kremów i kosmetyków. Pacjent zobowiązany jest do zdjęcia metalowych elementów, np. biżuterii z okolicy, w której będzie przeprowadzany zabieg. Skóra powinna być pozbawiona wszelkich wyprysków i uszkodzeń. Jeśli w miejscu, w którym będzie wykonywana ultrafonoforeza znajduje się nadmierne owłosienie, zaleca się jego depilację. Pozwoli to na dokładniejsze przyleganie głowicy do ciała pacjenta, co jest niezbędne do prawidłowego przeprowadzenia zabiegu.

Metodyka wykonania zabiegu

Ultrafonoforeza wykonywana jest przy użyciu głowicy generującej ultradźwięki, podłączonej do aparatu. Pożądana częstotliwość ultradźwięków wytwarzana jest poprzez wprawianie w drgania znajdującego się w głowicy kryształu, np. tytanu baru lub krzemu poprzez płynący z aparatu prąd elektryczny. Zabieg wykonywany jest miejscowo, w okolicy objętej procesem chorobowym. Przed rozpoczęciem zabiegu fizjoterapeuta nakłada na skórę pacjenta w okolicy poddawanej zabiegowi odpowiednią ilość leku. Stosowane są substancje w postaci żeli, maści i olejów. Ze względu na fakt, iż głowica powinna przylegać do ciała pacjenta całą swoją powierzchnią wskazane jest wykorzystanie leków o niezbyt dużej gęstości. Należy dążyć do tego, aby pomiędzy skórę pacjenta a głowicę nie dostało się powietrze, gdyż zmniejszy to efektywność zabiegu. Standardowo przy ultradźwiękach wykorzystuje się najczęściej specjalny żel ( tzw. substancja sprzęgająca), stosowany także do badania USG. W przypadku ultrafonoforezy substancją sprzęgającą jest właśnie przepisany lek. Najlepiej w tej sytuacji sprawdzają się substancje o konsystencji żelu. Podczas stosowania gęstszych leków, np. maści, wskazane jest użycie niewielkiej ilości dodatkowego żelu do USG. Nie zaburzy to wchłaniania leku, a pozwoli na lepsze przyleganie głowicy do skóry. Przed zabiegiem pacjent jest zobowiązany do poinformowania fizjoterapeuty o występujących alergiach, ponieważ substancje zawarte w danym leku mogą wywołać u danej osoby reakcje alergiczne. Pacjent powinien przyjąć wygodną pozycję, leżącą lub siedzącą, uzależnioną od miejsca poddawanego zabiegowi. Należy ograniczyć poruszanie się, gdyż uniemożliwi to prawidłowe prowadzenie głowicy. Po nałożeniu żelu na skórę w okolicy poddawanej zabiegowi fizjoterapeuta ustawia odpowiednią dawkę ultradźwięków, przykłada głowicę do skóry pacjenta i rozpoczyna zabieg. Istnieją dwie metody wykonywania zabiegu. Pierwsza z nich, stosowana najczęściej, to metoda dynamiczna. Polega ona na wykonywaniu głowicą podłużnych lub okrężnych ruchów w okolicy poddawanej leczeniu. Pojedyncze okrążenie głowicą powinno trwać ok. 2-3 sekund. Warto zaznaczyć, że ilość pochłoniętej energii ultradźwięków, a tym samym wchłoniętego leku, zależy od szybkości poruszania głowicą. Druga z nich to metoda semistacjonarna, polegająca na wykonywaniu głowicą bardzo nieznacznych ruchów. Jest ona modyfikacją metody stacjonarnej (głowica znajduje się w jednym miejscu, bez poruszania nią) obecnie już nie wykonywanej, ze względu na zagrożenie uszkodzeniem tkanek pod wpływem dużej ilości ultradźwięków aplikowanych w jednym miejscu. Ze względu na fakt, iż tkanka kostna pochłania najwięcej przekazywanej energii spośród struktur organizmu, ogranicza się prowadzenie głowicy w okolicy kości znajdujących się tuż pod powierzchnią skóry, to jest np. rzepki, wyrostka łokciowego, kostki przyśrodkowej i bocznej. Strukturą bardzo wrażliwą na ultradźwięki jest tkanka nerwowa. Z tego powodu zabieg nie może być stosowany bezpośrednio na kręgosłup (wskazana odległość to 2-3 cm po obu stronach kręgosłupa), w dole łokciowym, podkolanowym oraz ponad 4 kręgiem szyjnym. Po upływie czasu przeznaczonego na zabieg, fizjoterapeuta wyłącza urządzenie. Skórę należy oczyścić z żelu oraz osuszyć. Po zabiegu ultrafonoforezy wskazana jest kinezyterapia. Natomiast przed zabiegiem polecane jest rozgrzanie skóry poprzez ciepłolecznictwo, np. okłady parafinowe lub sollux. Dzięki temu, że ciepło wpływa na poprawę mikrokrążenia w skórze, większa część leku ma szansę na wchłonięcie do organizmu.

Dawkowanie

Dawkowanie ultrafonoforezy uzależnione jest od rodzaju i fazy choroby, a także okolicy poddawanej zabiegowi. W zależności od efektów terapeutycznych jakie chce się osiągnąć, lekarz przepisuje lek o odpowiedniej zawartości substancji leczniczej. Do tej pory nie udało się ustalić, jaką dokładnie ilość żelu należy zastosować, aby wchłonięciu uległa odpowiednia ilość substancji leczniczej. Zabiegi są stosowane zazwyczaj raz dziennie przez okres 10 dni. Czas trwania ultrafonoforezy to ok. 5 minut. Maksymalna dawka lecznicza ultradźwięków wynosi 2 W/cm². Standardowo stosuje się mniejsze dawki. Wyżej wymienione parametry mogą zostać zmodyfikowane i dobrane indywidualnie do pacjenta.

Działanie na organizm

Podczas zabiegu ultrafonoforezy mamy do czynienia z leczniczym działaniem na organizm z dwóch stron, mianowicie ze strony zastosowanego leku oraz ze strony samych ultradźwięków. Do leków najczęściej stosowanych należą substancje o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, a także wpływającym na naczynia krwionośne.

Tabela 1. Najczęściej stosowane preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne

Tabela 2 Najczęściej stosowane preparaty działające na naczynia krwionośne

Ultradźwięki stosowane do wprowadzenia leku również wywierają wpływ na organizm człowieka. Mając na uwadze fakt, iż ultrafonoforeza jest stosowana zazwyczaj w miejscu występowania danego schorzenia (przenikalność leku ok. 1-2 mm w głąb skóry) wyróżnia się tylko zmiany pierwotne wywoływane przez ultradźwięki. Dochodzi do tzw. wewnętrznego masażu tkankowego. Dzieje się tak za sprawą naprzemiennego ściskania i rozciągania cząsteczek przez falę dźwiękową wprawiającą je w ruch, który przypomina masowanie. Zjawisko to wpływa na rozluźnienie mięśni i ogólne odprężenie organizmu. Ultradźwięki wywołują także efekt termiczny w głębi tkanek. Jego wielkość zależy od nadźwiękawianej struktury (tkanka kostna silnie pochłania energię, przez co szybko występuje efekt termiczny – w tym przypadku zjawisko niepożądane). Dzięki ultradźwiękom uzyskuje się terapeutyczne przegrzanie tkanek (pożądane w przypadku mięśni i struktur okołostawowych). Powoduje to przyspieszenie krążenia, a przez to lepsze natlenienie i odżywienie tkanek w miejscu poddanym zabiegowi. Obserwuje się także szybsze usuwanie produktów przemiany materii i sprawniejsze gojenie urazów. Prowadzi to do przeciwbólowego działania ultradźwięków. Wpływają one również na przyspieszenie syntezy kolagenu oraz poprawę jego sprężystości, co ma znaczenie przy leczeniu stanów po urazach mięśni i torebek stawowych.

Wskazania

Do głównych wskazań do stosowania ultrafonoforezy należą:

• Stany po urazach narządu ruchu;
• Choroby reumatyczne;
• Zespoły przeciążeniowe stawów i ścięgien;
• Inne zespoły bólowe;
• Zapalenia skóry;
• Trudno gojące się owrzodzenia (aplikowane nie bezpośrednio na ranę);
• Terapia blizn

Główne przeciwwskazania do stosowania ultrafonoforezy to:

• Uczulenie na jakikolwiek składnik stosowanego leku;
• Ciążą;
• Choroby nowotworowe;
• Wszczepiony rozrusznik serca;
• Obecność metali w okolicy poddawanej zabiegowi;
• Ostre infekcje oraz stany gorączkowe;
• Nieustabilizowane schorzenia układu krążenia;
• Zaawansowana osteoporoza;
• Nasady kości u dzieci;
• Ogólny zły stan pacjenta.

Podsumowanie

Ultrafonoforeza jest to zabieg polegający na wprowadzeniu substancji leczniczej do organizmu pacjenta przez skórę za pomocą ultradźwięków. Pacjent podczas zabiegu nie doświadcza wrażeń czuciowych, poza odczuwaniem dotyku głowicy. Obserwuje się lecznicze działanie nie tylko zastosowanego leku, ale także samych ultradźwięków. Zabieg wykonywany jest na zlecenie lekarza, pacjent otrzymuje również polecenie zakupu leku w postaci żelu lub maści. Prawidłowo wykonany zabieg jest całkowicie bezpieczny. Ze względu na osiągane bardzo dobre efekty terapeutyczne ultrafonoforeza jest przeprowadzana w większości placówek fizjoterapeutycznych.

Autor:
mgr Monika Olszówka