Krioterapia miejscowa

Charakterystyka
Krioterapia miejscowa jest zabiegiem z zakresu fizykoterapii powszechnie stosowanym w większości ośrodków fizjoterapeutycznych. Zabieg polega na miejscowych ochłodzeniu tkanek z wykorzystaniem fizycznego zjawiska jakim jest zmiana stanu skupienia substancji z ciekłej na gazową. Substancje, które są stosowane w krioterapii miejscowej to azot i dwutlenek węgla. Są one dostarczane i przechowywane w postaci cieczy. Podczas zabiegu, pod wpływem różnicy ciśnień w pojemniku i na zewnątrz, dochodzi do przejścia substancji ciekłej w gaz, a powstałe opary wykorzystuje się do ochładzania tkanek. Temperatura parowania azotu to ok. -196 °C (przy wylocie dyszy ok. -190 °C, natomiast dwutlenek węgla przechodzi w stan gazowy przy temperaturze ok. -80 °C (przy wylocie dyszy ok. -75 °C). Zabieg jest przeprowadzany na zlecenie lekarza przez przeszkolony personel. Pacjenci zobowiązani są do ścisłego przestrzegania poleceń fizjoterapeuty, gdyż niepoprawnie prowadzony zabieg może doprowadzić do odmrożeń. Krioterapia miejscowa przynosi bardzo dobre efekty terapeutyczne i jest chętnie przyjmowana przez pacjentów.

Przygotowanie się do zabiegu
Przed rozpoczęciem krioterapii miejscowej należy dokładnie umyć skórę w okolicy poddawanej zabiegowi oraz usunąć z niej maści, kremy i inne kosmetyki. Bardzo ważne jest, aby przed zabiegiem bardzo dokładnie osuszyć skórę. Wskazane jest również zdjęcie biżuterii, gdyż metale szybciej się oziębiają i mogą doprowadzić do odmrożeń. Krioterapia miejscowa jest aplikowana bezpośrednio na skórę, dlatego należy założyć taki strój, aby okolica poddawana zabiegowi była łatwo dostępna. Dzięki temu zabieg będzie przebiegał sprawnie i w przyjemnej atmosferze. Należy poinformować również fizjoterapeutę o zaburzeniach czucia występujących w danej okolicy ciała. Jeśli pacjent nie jest pewny ich występowania fizjoterapeuta przeprowadzi odpowiednie testy sprawdzające.

Metodyka wykonania zabiegu
Krioterapia miejscowa wykonywana jest przy pomocy specjalnego aparatu połączonego z butlą zawierającą dany gaz w postaci płynnej oraz dyszą, przez którą emitowane są zimne opary. Aparat zawiera także pulpit, dzięki któremu możliwa jest modyfikacja parametrów zabiegu. Krioterapia miejscowa wykonywana jest w pomieszczeniach, które muszą być dobrze wentylowane w szczególności przypodłogowo. Wiąże się to z faktem emisji dużych ilości gazów, które mogą powodować zmniejszenie zawartości tlenu w powietrzu w danym pomieszczeniu. Nie może się ono również znajdować poniżej poziomu gruntu oraz obowiązuje tam bezwzględny zakaz wchodzenia z otwartym ogniem i palenia papierosów. Wykonywanie krioterapii miejscowej z wykorzystaniem dwutlenku węgla i azotu nie różni się zbytnio od siebie, z wyjątkiem faktu, iż dysze do aparatu emitującego dwutlenek węgla posiadają pokrętła, które umożliwiają zmianę składu mieszaniny chłodzącej (napływ powietrza i dwutlenku węgla). Dzięki temu możliwe jest stosowanie oparów, które mają wyższą temperaturę niż czysty dwutlenek węgla. Aparat tego typu zawiera również 2 wymienne końcówki do dyszy, które różnią się średnicą.

W pomieszczeniu zabiegowym pacjent przyjmuje wygodną pozycję siedzącą lub leżącą, w zależności od miejsca poddawanego zabiegowi, a następnie odsłania skórę. Fizjoterapeuta kieruje wylot dyszy na leczone miejsce i rozpoczyna zabieg. Podczas zabiegu należy zachowywać się spokojnie, bez gwałtownych ruchów i nie przybliżać leczonej okolicy ciała do dyszy. W przypadku krioterapii miejscowej z zastosowaniem ciekłego azotu dysza powinna być utrzymywana w odległości ok. 15 cm od skóry pacjenta, natomiast przy zastosowaniu ciekłego dwutlenku węgla odległość ta powinna wynosić co najmniej 5 cm. W czasie trwania zabiegu fizjoterapeuta przez cały czas przemieszcza dysze ruchami okrężnymi po okolicy poddawanej zabiegowi. Nie można doprowadzić do sytuacji, gdzie strumień gazu pada stale w jedno miejsce. Jeśli wystąpi ból lub pieczenie należy natychmiast powiadomić o tym fizjoterapeutę, gdyż jest to ewidentny sygnał do przerwania zabiegu. Również wystąpienie zblednięcia lub zsinienia skóry jest wskazaniem do przerwania zabiegu. Objawów tych nie należy ignorować, gdyż mogą one świadczyć o pierwszych etapach odmrożeń. Jeśli krioterapia miejscowa jest aplikowana na stawy, wskazane jest wykonywanie w nich niewielkich ruchów. Po upływie czasu przeznaczonego na zabieg fizjoterapeuta wyłącza aparat.

Zaleca się co najmniej 15 minutową przerwę pomiędzy krioterapią miejscową a innym zabiegiem fizykoterapeutycznym. Nie należy łączyć krioterapii w tej samej okolicy ciała podczas jednego turnusu z zabiegami, które wywołują działanie na organizm poprzez emitowanie ciepła (np. sollux czy ciepłe kąpiele). W przypadku kinezyterapii, ćwiczenia należy wykonywać tuż po zastosowaniu krioterapii miejscowej.

Dawkowanie
Dawkowanie krioterapii miejscowej uzależnione jest rodzaju i stadium schorzenia, wielkości miejsca aplikacji zabiegu, tolerancji pacjenta na zimno oraz substancji, jaka została wykorzystana do przeprowadzenia zabiegu.

W przypadku stosowania par azotu zabieg trwa od 30 sekund do 3 minut. Jeśli zabiegowi poddawane jest podczas tego samego turnusu kilka miejsc na ciele pacjenta, łączny czas ekspozycji na zimno nie powinien przekroczyć 12 minut. Zabiegi wykonuje się raz dziennie przez 5-15 dni. Istnieje możliwość wykonywania krioterapii miejscowej do 3 razy dziennie, należy jednak pamiętać, że przerwa pomiędzy poszczególnymi zabiegami powinna wynosić co najmniej 3-4 godziny.

Krioterapię miejscową z wykorzystaniem dwutlenku węgla wykonuje się przez 1-3 minuty. Również w tym przypadku łączny czas oziębiania kilku miejsc na ciele jednocześnie nie powinien przekraczać 12 minut. Zabiegi można wykonywać codziennie lub co drugi dzień przez okres od 1-3 tygodni. Można także stosować ją do 3 razy dziennie z 3-4 godzinną przerwą pomiędzy poszczególnymi zabiegami.

W przypadku małych dzieci oraz osób starszych należy ograniczyć działanie zimna na tkanki. Ma to związek z zaburzeniem procesów termoregulacji organizmu. Sprawia to, że krioterapię rozpoczyna się od niższych temperatur lub krótszego czasu ekspozycji, natomiast wraz z kolejnymi zabiegami parametry te ulegają wzrostowi, aż do pożądanego poziomu.

Działanie na organizm
Oddziaływanie krioterapii miejscowej widoczne jest już po kilku minutach od wykonania zabiegu. Najlepsze efekty terapeutyczne osiąga się po ochłodzeniu tkanek o ok. 15 °C. W pierwszej kolejności (po 1-3 minutach) pacjent odczuwa zmniejszenie bólu. Po 10-30 minutach od zakończenia ochładzania uwidacznia się zahamowanie stanu zapalnego. Natomiast dopiero po 2-3 godzinach obserwuje się powrót temperatury wyjściowej (normalnej) w okolicy poddawanej zabiegowi.

Ekspozycja na zimno powoduje zwężenie naczyń krwionośnych w skórze oraz odpływ krwi do tkanek głębiej położonych. Jest to pierwsza obronna reakcja organizmu, mająca na celu ochronę przed nadmierną utratą ciepła. W drugim etapie następuje okresowe rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry oraz przyspieszenie jej krążenia w tej okolicy, co ma doprowadzić do wyrównania temperatury ochłodzonego miejsca. Ostatni etap to rzeczywiste wyrównanie temperatury oraz powrót szerokości naczyń krwionośnych do pierwotnych wymiarów. Taki proces określany jest jako gra naczyń krwionośnych. Prowadzi on do ich uelastycznienie oraz przystosowania do szybszej reakcji organizmu na zmiany temperatury (tzw. termoregulacja). Ekspozycja na zimno powoduje ograniczenie krwawień, zmniejszenie bądź ustąpienie obrzęków, a także zmniejszenie pobudliwości włókien nerwowych. Powyższe działania mają przede wszystkim znaczenie podczas świeżych urazów. W przypadku stosowania krioterapii miejscowej krótkotrwale obserwuje się zwiększenie napięcia mięśni, natomiast długotrwałe poddawanie ochładzaniu danej okolicy powoduje obniżenie napięcia mięśniowego. Zabieg wpływa na spowolnienie przemiany materii oraz zmniejszenie aktywności drobnoustrojów we wczesnych okresach zakażenia. Jednakże krioterapia miejscowa przyczynia się także do zmniejszenia aktywności komórek w miejscu poddawanym zabiegowi, a przez to spowolnienia procesów gojenia się ran. Niepożądanym efektem krioterapii miejscowej jest zmniejszenie lepkości mazi w stawach poddawanych ochłodzeniu oraz obniżenie stopnia rozciągliwości tkanek z powodu usztywnienia włókien kolagenu. Zbyt długa ekspozycja na ochłodzenie może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w organizmie, a mianowicie martwicy tkanek popularnie nazywanej odmrożeniem.

Wskazania
Główne wskazania do stosowania krioterapii miejscowej to:

• Wczesne stany po urazach oraz przeciążeniach układu kostno-stawowego;
• Obrzęki po złamaniach i zwichnięciach we wczesnym stadium;
• Krwawienia;
• Stłuczenia, krwiaki i inne urazy tkanek miękkich nie później niż 4-5 dni od ich wystąpienia;
• Ostre stany zapalne stawów i tkanek miękkich;
• Pourazowe przykurcze stawów;
• Ostre stany bólowe różnego pochodzenia;
• Wzmożone napięcie mięśniowe;
• Przewlekłe choroby zwyrodnieniowe stawów;
• Rwa kulszowa;
• Reumatoidalne zapalenie stawów;
• Napady dny moczanowej;
• Hemoroidy;
• Obrzęk limfatyczny;
• Profilaktyka przeciwodleżynowa;
• Oparzenia;
• Stany po zabiegach operacyjnych;

Przeciwwskazania
Do głównych przeciwwskazań do stosowania krioterapii miejscowej należą:

• Ciężkie choroby serca i układu krążenia;
• Stan pozawałowy;
• Nadwrażliwość na zimno;
• Stany zapalne naczyń krwionośnych;
• Schorzenia naczyń obwodowych;
• Zespół Raynauda;
• Zespół Sudecka;
• Ostre infekcje i stany gorączkowe;
• Odmrożenia;
• Zapalenie pęcherza moczowego i miedniczek nerkowych;
• Ogólne osłabienie i wyniszczenie organizmu;
• Choroby nowotworowe;
• Zaburzenia troficzne skóry, stany popromienne.

Podsumowanie
Krioterapia miejscowa polega na miejscowym ochłodzeniu tkanek za pomocą par azotu lub dwutlenku węgla. Zabieg przynosi bardzo dobre efekty terapeutyczne, przez co jest chętnie stosowany przez pacjentów. Wykazuje on działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz przeciwobrzękowe. Dzięki temu jest często stosowany przy świeżych urazach zarówno układu kostno-stawowego, jak i tkanek miękkich. Krioterapię miejscową na zlecenie lekarza wykonuje przeszkolony personel. Pacjent zobowiązany jest do przestrzegania wszystkich poleceń fizjoterapeuty, gdyż niezastosowanie się do nich może doprowadzić do odmrożeń. Zabieg jest wykonywany w większości ośrodków fizjoterapeutycznych.

Autor:
mgr Monika Olszówka