Pod pojęciem dehydratacji krążka międzykręgowego kryje się utrata wody, jaka ma miejsce (odwodnienie)w krążku międzykręgowym. Zjawisko to prowadzi do upośledzenia funkcji jaką spełnia krążek, a także przyczynia się do stopniowych zmian strukturalnych w obrębie jądra miażdżystego jak i pierścienia włóknistego.
Reklama
W związku z tym prawidłowe nawodnienie krążka międzykręgowego jest niezwykle istotnym elementem funkcjonowania segmentów ruchowych kręgosłupa.
Anatomia krążka międzykręgowego
Krążek międzykręgowy, potocznie nazywany dyskiem, znajduje się pomiędzy trzonami sąsiadujących kręgów kręgosłupa, tworząc z nimi segmenty ruchowe. Krążek składa się z dwóch podstawowych elementów:
- położonego centralnie jądra miażdżystego
- pierścienia włóknistego, który otacza jądro
ale pamiętać należy także o blaszkach granicznych, które pokrywają od góry i od dołu jądro miażdżyste, pierścień włóknisty oraz środkowe części trzonów. Blaszki zbudowane są przede wszystkim z chrząstki włóknistej i szklistej, a ich rola polega na scalaniu trzonów sąsiadujących kręgów, a także przenoszeniu obciążeń z trzonów-funkcja ochronna. Blaszki graniczne są również miejscem gdzie swój początek biorą włókna, zarówno pierścienia i jądra miażdżystego.
Jądro miażdżyste jest strukturą położoną centralnie, o półpłynnej konsystencji (galaretowata). Stanowi ono około 50-60% objętości krążka w wymiarze poprzecznym i położone jest bliżej tylnej części trzonu kręgowego. Głównym budulcem jądra jest tkanka chrzęstna i włóknista, która tworzy pewnego rodzaju „siateczkę”. Jądro miażdżyste ze względu na swoją budowę i obciążenia jakim jest poddawane, podatne jest na zmiany kształtu, przemieszczenia czy deformacje.
Pierścień włóknisty zbudowany jest z włókien kolagenowych i elastynowych, które ułożone są naprzemiennie i przebiegają w sposób skośny. Centralna część pierścienia miesza się z jądrem miażdżystym i charakteryzuje się mniej zorganizowanym układem przestrzennym w stosunku do części obwodowej. Pierścień włóknisty w części przedniej jak i po bokach jest silnie przymocowany do trzonu kręgowego, dodatkowo w części przedniej łączy się silnym przyczepem z więzadłem podłużnym przednim. Przyczep tylny na trzonie kręgu charakteryzuje się mniejszą wytrzymałością, dodatkowo połączenie z więzadłem podłużnym tylnym nie jest tak odporne jak w części przedniej.
Reklama
Jaką rolę spełniają krążki międzykręgowe?
Reklama
Rolę krążków międzykręgowych można określić następująco:
- zapewniają amortyzację kręgosłupa
Struktura jądra miażdżystego umożliwia absorpcję obciążeń oddziałujących na kręgosłup. Jądro amortyzuje napięcia i naciski poprzez rozprowadzanie ich na wszystkie strony. Zdolność jądra do odkształcania się chroni struktury okołostawowe przed negatywnym działaniem sił zewnętrznych.
- umożliwiają ruchomość kręgosłupa – spełniają rolę „łożyska ślizgowego”
Obecność w pierścieniu jak i w jądrze włókien elastycznych oraz ich skośny układ, umożliwiają pewien zakres ruchu pomiędzy kręgami. Suma zakresów ruchu z poszczególnych jednostek ruchowych kręgosłupa pozwala na funkcjonalne ruchy kręgosłupa: zgięcie, wyprost, zgięcia boczne, rotacje oraz ruchy złożone.
- stabilizują kręgosłup
Wytrzymałe (kolagen) ale i elastyczne włókna pierścienia łączą krążki z trzonami kręgów sąsiadujących, tworząc w ten sposób jedną całość. Poza stabilizacją, krążek chroni także przed ruchami o zbyt dużej amplitudzie (ochrona przed uszkodzeniem mechanicznym).
Naturalne starzenie się krążków międzykręgowych
Wraz z upływem czasu rozpoczyna się proces starzenia organizmu, w tym także krążka międzykręgowego. Doniesienia naukowe wskazują, iż początek tego procesu w obrębie dysków rozpoczyna się już na przełomie 20-25 roku życia. Niesie to za sobą pewne zmiany w strukturze, objawiające się przede wszystkim spadkiem zawartości proteoglikanów w jądrze miażdżystym (główny budulec jądra miażdżystego).
PROTEOGLIKANY - wielocząsteczkowe składniki substancji pozakomórkowej, które charakteryzują się:
- posiadają właściwości żelujące
- dzięki możliwości wiązania kationów wpływają korzystnie na uwodnienie tkanki łącznej
- wpływają na ściśliwość chrząstki
- wzajemnie oddziałują z kolagenem i elastyną
Zanikające proteoglikany zostają zastąpione przez kolagen, co w konsekwencji prowadzi do większej sztywności oraz spadku uwodnienia krążka międzykręgowego. Stopniowo zawartość kolagenu w jądrze i pierścieniu staje się bardzo zbliżona, przez co jądro miażdżyste nie jest już w stanie prawidłowo spełniać swojej roli.
Mało elastyczne jądro miażdżystego zaczyna degeneracyjnie wpływać na pierścień włóknisty, który nie może utrzymać jądra w centralnym położeniu. Pojawiają się pęknięcia (promieniste, poprzeczne), które początkowo obejmują warstwę wewnętrzną a w miarę działania sił zewnętrznych również i zewnętrzną. Wytrzymałość mechaniczna pierścienia włóknistego spada, a sumujące się mikrourazy prowadzą do całkowitego przerwania i wydostania się zawartości jądra miażdżystego na zewnątrz. Przedostanie się jądra poza pierścień powoduje spadek wysokości krążka oraz zwężenie kanału kręgowego (stenoza), a czasami także ucisk na korzenie nerwowe.
Reklama
Zmiany nawodnienia krążków w ciągu dnia oraz na przestrzeni lat
Zaburzone nawodnienie krążka międzykręgowego jest początkiem patologicznego procesu, prowadzącego do zaburzenia struktury, upośledzenia funkcji, a także zespołów bólowych kręgosłupa.
Zawartość wody w krążku międzykręgowym zmienia się na przestrzeni lat, ale także w ciągu każdego dnia i w zależności od wykonywanych czynności.
Zmiany nawodnienia wynikające ze starzenia się organizmu przedstawiają się następująco:
- zawartość wody w jądrze miażdżystym
- po urodzeniu – ok. 88%
- 18 rok życia – ok. 80%
- 77 rok życia – ok. 69%
- Zawartość wody w pierścieniu włóknistym
- po urodzeniu – ok. 78%
- 30 rok życia – ok. 70%
- okres od 30 roku życia aż do później starości – nawodnienie utrzymuje się na poziomie 70%
Przedstawione wyniki pokazują, iż poziom nawodnienia jądra miażdżystego i pierścienia włóknistego w starszym wieku jest bardzo zbliżony.
Istotne różnice w nawodnieniu krążka odnotowuje się także w ciągu doby, co związane jest ze sposobem zaopatrywania krążka w krew oraz substancje odżywcze. W związku z tym, iż krążki posiadają żywe komórki, które aby prawidłowo funkcjonować potrzebują substancji odżywczych, konieczne jest ich zaopatrywanie w niezbędne produkty. Proces odżywiania i usuwania szkodliwych produktów przemiany materii zachodzi na drodze dyfuzji z trzonami kręgów, ponieważ krążki międzykręgowe nie posiadają własnej sieci naczyń krwionośnych (część naukowców twierdzi, iż do około 25-30 roku życia krążki posiadają naczynia krwionośne, które stopniowo zanikają – proces starzenia się tkanek). Zjawisku dyfuzji sprzyja różnica ciśnień, które oddziałują na krążki w trakcie dnia – pionowa postawa ciała powoduje ściskanie krążka, który w trakcie nocy ulega rozprężeniu i ponownie zostaje uwodniony (rehydratacja) i zaopatrzony w składniki odżywcze. Niestety w niektórych przypadkach, nawet odpoczynek w nocy uniemożliwia rozluźnienie krążka międzykręgowego. Ma to miejsce, kiedy krążek „zatrzaskuje” się w przestrzeniach międzykręgowych, w wyniku zbyt dużego napięcia mięśni i więzadeł.
Reklama
Jak chronić krążki międzykręgowe przed nadmierną utratą wody?
Nie jesteśmy w stanie zatrzymać procesu starzenia się organizmu, ale poprzez świadome „użytkowanie” swojego kręgosłupa, możemy wydłużyć czas jego sprawności i braku dolegliwości bólowych. Podstawowych zasad profilaktyki przestrzegać należy każdego dnia:
- utrzymywanie prawidłowej postawy ciała – pozycja stojąca i siedząca
- w przypadku długotrwałego przebywania w pozycjach statycznych, zalecane jest częste robienie krótkich przerw. Przerwy powinny być aktywne, co oznacza krótki spacer bądź wykonanie kilku ćwiczeń.
- regularne nawadnianie organizmu
- utrzymywanie prawidłowej masy ciała – każdy dodatkowy kilogram zwiększa nacisk osiowy na krążki międzykręgowe
- regularna i umiarkowana aktywność fizyczna – indywidualny dobór
- ćwiczenia ukierunkowane na dążenie do równowagi mięśniowej, poprawy elastyczności włókien mięśniowych
- trakcja kręgosłupa przyczynia się do rozciągnięcia kręgosłupa, poprawy elastyczności włókien mięśniowych, a także stymulacji krążenia krwi. Ma to bezpośredni wpływ na lepsze odżywienie krążków międzykręgowych oraz daje im możliwość swobodnego rozprężenia i repozycji.
ćwiczenie auto-trakcji
Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
