Kość łódeczkowata jest jedną z ośmiu kości budujących nadgarstek. Znajduje się po stronie promieniowej, w okolicach podstawy kciuka. Jest kością nieregularnie sześcienną, największą w szeregu bliższym. Z jednej strony łączy się z dalszym końcem kości promieniowej, z drugiej natomiast z kośćmi czworoboczną mniejszą i większą. Złamanie kości łódeczkowatej jest najczęstszym złamaniem w obrębie nadgarstka. W większości przypadków dotyczy okolicy talii (ok. 65/ 75%), w następnej kolejności 1/3 bliższej części kości (15/20%), 1/3 dalszej (ok.10%) oraz guzka kości (ok. 8 %). Uraz występuje głównie u mężczyzn w wieku 20 – 40, szczególnie sportowców. Dzieci oraz osoby starsze są mniej narażone. Złamanie często bywa bagatelizowane ze względu na nieznaczną bolesność oraz niewielki obrzęk. Z powodu słabego i nierównomiernego ukrwienia kości, złamania w jej obrębie mogą się słabo zrastać, co w konsekwencji może doprowadzić do jałowej martwicy i wczesnych zmian zwyrodnieniowych. Dotyczy to w szczególności złamań w okolicy 1/3 dalszej. Aby temu zapobiec niezbędna jest precyzyjna diagnoza oraz wdrożenie odpowiedniego postępowania leczniczego.
Reklama
Przyczyny
Do złamania kości łódeczkowatej dochodzi najczęściej na skutek upadku na wyprostowaną kończynę górną ze zgiętym grzbietowo nadgarstkiem przy jego równoczesnym odchyleniu dopromieniowym. Tego typu urazy mogą powstawać podczas uprawiania dyscyplin sportowych, w których upadki występują powszechnie (piłka nożna, sporty walki, jazda na nartach). O miejscu złamania, decyduje w tym przypadku kąt zgięcia nadgarstka podczas upadku. Kąt większy niż 90 stopni uszkadza kość łódeczkowatą, natomiast kąt mniejszy niż 90 stopni - kości przedramienia. Złamanie może być także wynikiem uderzenia bezpośredniego (rzadziej) lub uderzania pięścią np. w worek treningowy (tzw. złamanie bokserskie), gdzie siła przechodzi przez II kość śródręcza i czworoboczną większą bezpośrednio na kość łódeczkowatą.
Objawy
Podstawowym objawem złamania kości łódeczkowatej jest ból zlokalizowany w okolicy tabakierki anatomicznej (promieniowa część nadgarstka). Dolegliwości nasilają się podczas oporowanej supinacji nadgarstka (odwracanie, rotacja zewnętrzna), także w czasie chwytania oraz przy ucisku okolicy dołka promieniowego (przestrzeń w kształcie trójkąta ograniczona ścięgnami, tabakierka anatomiczna ). Dodatkowo dolegliwości mogą nasilać się przy zwiększonym zgięciu dopromieniowym i dołokciowym nadgarstka oraz przy osiowym odciąganiu i dociskaniu kciuka. Kolejnym objawem złamania kości jest obrzęk, który lokalizuje się w okolicach podstawy kciuka oraz grzbietowej strony ręki. Może on powstać po kilku godzinach od urazu, a także bardzo szybko zmaleć. Charakterystyczne jest również zasinienie skóry w obrębie promieniowej części nadgarstka. Zazwyczaj pojawia się ograniczenie ruchomości, spowodowane dolegliwościami bólowymi oraz obrzękiem, a także tkliwość guzka kości łódeczkowatej. Złamanie, które nie będzie w porę właściwie zdiagnozowane, po czasie może dawać objawy podobne do niestabilności, z bolesnym przeskakiwaniem, nawracającymi obrzękami oraz ograniczeniem funkcji nadgarstka.
Reklama
Rozpoznanie
Rozpoznanie złamanie kości łódeczkowatej jest możliwe na podstawie szczegółowego wywiadu, badania klinicznego oraz charakterystycznych objawów. W badaniu klinicznym najczęściej wykonuje się test ucisku tabakierki anatomicznej. Ból podczas ucisku może świadczyć o złamaniu kości, jednak podobne dolegliwości wywoła między innymi złamanie kości czworobocznej większej oraz złamanie wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Bardziej wiarygodny powinien być test ucisku guzka kości łódeczkowatej. Brak bólu przy kompresji tej struktury, oznacza małe prawdopodobieństwo złamania, natomiast równoczesny brak bólu przy ucisku tabakierki, praktycznie je wyklucza. Diagnostykę w każdym przypadku rozszerza się o zdjęcia RTG, które powinny rozstrzygnąć ewentualne wątpliwości. Jeśli fragmenty kostne nie są przemieszczone, zdjęcia wykonane w krótkim czasie po urazie, mogą nie wykazywać szczeliny złamania. W tym przypadku wniosek o złamaniu oparty jest na analizie beleczkowania, a także warstwy korowej kości łódeczkowatej. Dodatkowym objawem sugerującym uszkodzenie kości może być zmiana położenia linii tłuszczowej łódeczkowatej, która w wyniku obrzęku oraz krwawienia po urazie, ulega wybrzuszeniu. Do prawidłowej oceny, niezbędne są zdjęcia w kilku projekcjach. Najczęściej wykonuje się projekcje: tylno – przednią z odchyleniem dołokciowym, boczną oraz skośne (z ułożeniem ręki z 30-60 stopniową supinacją oraz z 30-60 stopniową pronacją). Jeśli powyższe projekcje zdjęć nie wykazują złamania, a badanie kliniczne na to wskazuje, wykonuje się zdjęcia w kolejnych projekcjach. Można również wykonać inne badania obrazowe, z których najlepszym i najdokładniejszym będzie rezonans magnetyczny.
Reklama
Leczenie / Fizjoterapia
Leczenie złamań kości łódeczkowatej może być zachowawcze lub operacyjne. Sposób postępowania leczniczego uzależniony jest między innymi od miejsca złamania, stopnia przemieszczenia oraz uszkodzeń współistniejących. Leczenie zachowawcze powinno obejmować złamania stabilne, bez przemieszczenia, w których szpara złamania nie przekracza 1 mm. W tym przypadku stosuje się opatrunek gipsowy, którego rodzaj, czas unieruchomienia czy odpowiednia pozycja, pozostają kwestia dyskusyjną. Najczęściej nadgarstek unieruchamia się na okres około 6 tygodni ( typ unieruchomienia najczęściej - rękawiczka balowa). Przy złamaniach 1/3 dalszej bez cech przemieszczenia, z reguły stosuje się krótką łuskę na okres 6 – 8 tygodni. Z kolei przy złamaniach 1/3 bliższej lub skośnych zalecane jest długie unieruchomienie przedramienia z łokciem w 90 stopniach zgięcia. Ogranicza się w ten sposób ruchy pronacji (nawracanie) i supinacji (odwracanie) przedramienia, które wprowadzają ruch na poziomie kości łódeczkowatej. W tym przypadku powinna obowiązywać regularna kontrola unieruchomienia (co 2 tyg.), z ewentualna korektą oraz zdjęciem RTG, w celu sprawdzenia zrostu kostnego. Wdrożenie leczenia operacyjnego wskazane jest przy złamaniach niestabilnych, z przemieszczeniem oraz urazami towarzyszącymi (kostno – stawowymi), także przy opóźnionym zroście kostnym, stawach rzekomych oraz jałowej martwicy kostnej. Zabieg chirurgiczny jest możliwy przy złamaniach stabilnych, bez cech przemieszczenia. Wykonuje się go zazwyczaj u ludzi młodych, aktywnych fizycznie (właściwa technika operacyjna daje szybsze i lepsze efekty niż długotrwałe unieruchomienie). Leczenie operacyjne polega na zespoleniu kości śrubą lub specjalnymi drutami. Zarówno po unieruchomieniu jak i po operacji wymagana jest odpowiednio przeprowadzona rehabilitacja. Stosuje się ćwiczenia lecznicze mające na celu odzyskanie siły oraz zwiększenie ruchomości nadgarstka. Dodatkowo, istotne jest przywrócenie czucia głębokiego i koordynacji nerwowo-mięśniowej. Powyższe czynności pozwolą odzyskać sprawność uszkodzonego nadgarstka oraz będą zapobiegać kolejnym epizodom urazowym w tej okolicy. Postępowanie rehabilitacyjne powinno trwać od kilku tygodni do 6 miesięcy. Złamania kości łódeczkowatej wymagają z reguły długotrwałego leczenia. Opóźniona diagnoza, niewłaściwe leczenie lub całkowite jego zaniechanie, zwiększają ryzyko wystąpienia powikłań, w tym zaburzeń zrostu kości. W konsekwencji może to doprowadzić do wystąpienia wczesnych zmian zwyrodnieniowych w obrębie nadgarstka.
Reklama
Podsumowanie
Kość łódeczkowata jest największą kością szeregu bliższego nadgarstka. Położona jest po promieniowej jego części, u podstawy kciuka. Złamania kości łódeczkowatej stanowią większość złamań w obrębie nadgarstka. Do urazu najczęściej dochodzi w wyniku upadku na wyprostowaną kończynę górną ze zgiętym grzbietowo nadgarstkiem oraz jego odchyleniem dopromieniowym. Może być również rezultatem uderzenia bezpośredniego w okolicę kości lub uderzania pięścią np. w worek treningowy. Uraz dotyczy z reguły mężczyzn w wieku 20 – 40 lat. Podstawowym objawem złamania jest ból w okolicy tabakierki anatomicznej, poniżej podstawy kciuka. Dolegliwości nasilają się podczas ruchów czynnych nadgarstka, w szczególności oporowanego nawracania i odwracania, a także podczas chwytania. Dodatkowo w miejscu urazu pojawia się obrzęk i zasinienie. Ograniczona jest również ruchomość stawu. Rozpoznanie złamania opiera się na szczegółowym wywiadzie, badaniu klinicznym oraz występujących objawach. Diagnostykę rozszerza się również o badanie RTG (zdjęcia w kilku projekcjach), a w razie wątpliwości wykonuje się rezonans magnetyczny. Postępowanie lecznicze w zależności od miejsca złamania, stopnia przemieszczenia oraz uszkodzeń współistniejących, może być zachowawcze lub operacyjne. Złamania stabilne, bez przemieszczenia leczy się zachowawczo (opatrunek gipsowy na kilka tygodni), natomiast interwencja chirurgiczna (zespolenie odłamów kostnych za pomocą śruby lub drutów) niezbędna jest w przypadku złamań niestabilnych, z przemieszczeniem oraz urazami towarzyszącymi, a także przy braku prawidłowego zrostu, jałowej martwicy lub u sportowców. Zarówno po unieruchomieniu w opatrunku gipsowym, jak i po operacjach, obowiązuje kilkutygodniowe (do 6 miesięcy) postępowanie usprawniające. Nakierowane jest ono na wzmocnienie siły oraz zwiększenie ruchomości nadgarstka, a także poprawę czucia głębokiego oraz koordynacji nerwowo – mięśniowej stawu. Prawidłowo przeprowadzona rehabilitacja wspomoże powrót do pełnej sprawności i będzie zapobiegać ponownym epizodom urazowym w obrębie ręki.
Opracował:
Radosław Biały
magister fizjoterapii
