Zespół niespokojnych nóg

Co to jest zespół niespokojnych nóg?

Zespół niespokojnych nóg jest jednostką chorobową, dla której typowe jest odczuwanie zmęczenia, dyskomfortu i niepokoju w obrębie kończyn dolnych - charakterystyczne jest pojawianie się dolegliwości w stanie spoczynku i ustępowanie objawów w trakcie trwania ruchu. Problem dotyczy około 15% populacji, ale jest rzadko rozpoznawany – pacjenci z zaburzeniami niezbyt często szukają pomocy u lekarza.

Przyczyny zespołu niespokojnych nóg

Zespół niespokojnych nóg może mieć charakter pierwotny lub wtórny – w drugim przypadku objawy pojawiają się w przebiegu innych schorzeń i stanów. Podejrzewa się, że postać pierwotna może mieć związek z tłem dziedzicznym, nie wskazano jednak na specyficzny defekt genetyczny, który mógłby odpowiadać za wystąpienie choroby (sugeruje się korelację z niedoborem dopaminy – substancji chemicznej odpowiedzialnej za niektóre funkcje mózgu).

Wtórna postać zespołu dotyczy stanów takich jak:

• mocznica (zespół objawów związanych z gromadzeniem się w organizmie produktów przemiany materii, prowadzącym do uszkodzeń narządowych),
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• niedobór żelaza,
• ciąża,
• reakcja polekowa (np. po stosowaniu preparatów blokujących kanały wapniowe w nadciśnieniu tętniczym, leków przeciwdepresyjnych, fenytoiny, czy metoklopramidu).

Zespół niespokojnych nóg objawy

Dolegliwości mogą pojawić się u pacjenta w każdym wieku, objawy szczególnie nasilają się w godzinach wieczornych i nocnych – po udaniu się na spoczynek. Chorzy odczuwają silną potrzebę poruszania kończynami dolnymi (niezwykle rzadko objawy dotyczą kończyn górnych). Ponadto dominują dolegliwości związane z chorobą podstawową (np. reumatoidalnym zapaleniem stawów). Pacjenci zgłaszają nieprzyjemne wrażenia, takie jak pieczenie, mrowienie w obrębie kończyn dolnych – poruszanie kończynami zmniejsza te odczucia. Występuje tzw. „przymus ruchu”. Dodatkowo w rozpoznaniu pomocne jest współistnienie zaburzeń snu (szczególnie problemów z zasypianiem), a także dodatni wywiad rodzinny (choroba stwierdzana u członka rodziny pacjenta). Typowy jest przewlekły, wieloletni przebieg, z okresami zaostrzeń i ustępowania objawów chorobowych.  W różnicowaniu choroby należy brać pod uwagę przede wszystkim: objawy obserwowane w przebiegu cukrzycy (uszkadzającej naczynia i nerwy w obrębie kończyn dolnych), niewydolność żylną i żylaki kończyn dolnych, chorobę zwyrodnieniową kręgosłupa, przebiegającą z uciskiem na korzenie nerwowe wychodzące z kręgosłupa (w tym przypadku objawy również dotyczą kończyn dolnych).

Leczenie

Terapia zespołu niespokojnych nóg nie polega jedynie na przyjmowaniu przepisanych przez lekarza leków. Istnieją niezwykle ważne niefarmakologiczne metody leczenia, przede wszystkim:

• unikanie picia alkoholu, palenia tytoniu, niektórych leków (o ile ich przyjmowanie nie jest niezbędne!) - są to czynniki nasilające objawy kliniczne,
• regularne ćwiczenia gimnastyczne wykonywane w ciągu dnia, unikanie spożywania posiłków tuż przed snem, relaksowanie się, zasypianie o regularnych porach, unikanie spożywania kawy i herbaty w godzinach wieczornych.

Z preparatów farmakologicznych zastosowanie znalazły przede wszystkim: lewodopa, pramipeksol, ropinirol, gabapentyna, kodeina, czy klonazepam. Ważne jest, że w okresach niewystępowania objawów lub ich nieznacznego nasilenia, unika się przyjmowania leków, natomiast szczególne znaczenie mają metody niefarmakologiczne omówione powyżej.  U niektórych pacjentów leczonych preparatami lewodopy występuje tzw. zjawisko augumentacji, polegające na nasileniu objawów chorobowych po przyjęciu leku, który ma za zadanie zmniejszyć dolegliwości – w tych przypadkach nie wolno zwiększać dawki preparatu, ale należy zastąpić go innym.

Rokowanie

Zespół niespokojnych nóg może mieć różny przebieg kliniczny i inne nasilenie u każdego chorego. Niezmiernie rzadko obserwuje się znaczący wpływ na codzienne funkcjonowanie. Jeśli schorzenie pojawia się u kobiety spodziewającej się dziecka, to z reguły objawy kliniczne ustępują po porodzie. Należy zaznaczyć, że rokowanie w zespole niespokojnych nóg jest dobre.

Podsumowanie

Zespół niespokojnych nóg jest częstym problemem, ale z reguły nie przebiega z nasilonymi objawami klinicznymi, dlatego nie jest uciążliwy dla pacjentów. Chorzy skarżą się na uczucie przymusu poruszania nogami, zgłaszają drętwienia, mrowienia nóg. Objawy nasilają się w godzinach wieczornych. Leczenie polega na wyuczeniu się pewnych nawyków, ogólnie związanych ze „zdrowym trybem życia”, ponadto stosuje się leki dostępne na receptę. Rokowanie jest pomyślne.

Autor:
lek. Mariusz Kłos
specjalista neurolog