Spastyczność jest jednym z objawów deficytów ruchowych w przebiegu uszkodzenia górnego neuronu ruchowego, (jest to duża komórka Betza, która tworzy układ piramidowy, czyli cześć układu nerwowego, który kontroluje ruchy dowolne i postawę ciała). Uszkodzenie to w ośrodkowym układzie nerwowym powoduje hiperaktywność mięśni.
Reklama
Przyczyny spastyczności
Najczęstszą przyczyną spastyczności jest udar mózgu, obserwuje się ją również u chorych po urazach czaszkowo- mózgowych, uszkodzeniach rdzenia kręgowego, w przebiegu mózgowego porażenia dziecięcego, stwardnienia rozsianego, w wyniku powstania guzów w rdzeniu kręgowym i mózgu oraz w przebiegu innych chorób o charakterze neurodegeneracyjnym.
Rodzaje spastyczności
Wyróżnia się dwa rodzaje spastyczności:
a) spastyczność pochodzenia centralnego (mózgowa), charakteryzuje się wzmożonym napięciem mięśniowym na obwodzie (kończyny górne, dolne), a obniżonym napięciem mięśniowym w centrum ciała (tułów),
b) spastyczność pochodzenia obwodowego (rdzeniowa), charakteryzuje się dużym napięciem mięśniowym w kończynach, zależy od aktywności, dobrze reaguje na środki relaksacyjne.
Jakie są objawy spastyczności?
Objawami klinicznymi spastyczności może być:
- dystonia spastyczna, czyli ciągła aktywność mięśni, która objawia się nieprawidłową postawą ciała
- gwałtowne skurcze (spazmy), przemijająca, nawracająca aktywność mięśni, która występuje przypadkowo,
- wzmożenie odruchów, zwiększona amplituda odruchów ścięgnistych
- zwiększony opór na rozciąganie, zwiększony opór mięśni podczas wykonywania ruchów biernych.
Reklama
Rozpoznanie i ocena spastyczności
Ocena spastyczności polega na stwierdzeniu, które mięśnie lub grupy mięśni są nadaktywne i zaburzają funkcjonowanie pacjenta w sferach, takich jak: zdolność poruszania się, możliwość pracy i codziennej aktywności życiowej.
Określenie spastycznych mięśni jest procesem złożonym, gdyż wiele mięśni może zaburzać ruchomość stawu, a nie wszystkie mięśnie powodujące deformację są spastyczne. W celu szczegółowej diagnostyki i oceny spastyczności stosowane są metody kliniczne, neurofizjologiczne i biomechaniczne.
Ocena kliniczna opiera się najczęściej na skalach, mających na celu pomiar oporu podczas wykonywania ruchu biernego, zakresu ruchu i postawy ciała w spoczynku oraz ocenę innych zjawisk związanych ze spastycznością, np. gwałtownych skurczy.
Najbardziej znana jest skala Ashwortha, która określa następujące stopnie napięci mięśniowego:
- 0, prawidłowe napięcie mięśniowe,
- 1, nieznaczny wzrost napięcia mięśni, objawiający się oporem i uwolnieniem lub przy wykonywaniu ruchów biernych w końcowym zakresie ruchu,
- 1+, średni wzrost napięcia mięśni objawiający się oporem i uwolnieniem oraz przy wykonywaniu ruchów biernych w drugiej połowie zakresu ruchu,
- 2, większy wzrost napięcia wyczuwalny przy wykonywaniu ruchów biernych podczas całego zakresu ruchu,
- 3, znaczny wzrost napięcia mięśni, trudności z wykonaniem ruchu biernego,
- 4, sztywność w stawie, ustawienie w zgięciu lub wyproście.
Ocena neurofizjologiczna, polega na szczegółowej, a co najważniejsze obiektywnej ocenie spastyczności. Bada się neurofizjologiczną odpowiedź na bodźce elektryczne, mechaniczne, oraz podczas wykonywania ruchów biernych i czynnych.
Ocena biomechaniczna spastyczności, polega na pomiarze oporu podczas wykonywania ruchu w stawie. Są to metody, które obejmują ocenę siły mięśniowej, pomiary goniometryczne, stosowanie dynamometrów w celu ilościowej analizy ruchu.
Bardzo ważna, jest ocena jak zachowuje się napięcie mięśniowe w trakcie realizacji zadań ruchowych. Często pacjenci wykonują prawidłowo czynności dnia codziennego z właściwym wzorcem ruchowym, mimo towarzyszących w badaniu objawów spastyczności. Z drugiej strony obserwuje się, że chorzy przejawiający wzrost napięcia w trakcie ruchu nie wykazują w badaniu objawów spastycznych.
Reklama
Skutki spastyczności
Spastyczność towarzyszy często niedowładowi, więc jeszcze bardziej zaburza funkcjonowanie danej części ciała i prowadzi do licznych dysfunkcji oraz powikłań. Jest przyczyną dolegliwości bólowych i utrudnia samodzielne i niezależne funkcjonowanie osoby chorej. Bodźce bólowe mogą natężać spastyczność. Powstaje wówczas tzw.” błędne koło”, kiedy to ból wzmaga spastyczność, a spastyczność wzmaga ból.
Niezależnie od przyczyny, która spowodowała spastyczność u pacjenta, wiąże się ona z występowaniem objawów, które coraz bardziej ograniczają sprawność fizyczną pacjenta oraz pogarszają jego stan ogólny. Jest to również pogorszenie się stanu emocjonalnego pacjenta, objawiające się: zmianami nastroju, niższą samooceną, ograniczeniem życia towarzyskiego, problemami ze snem. Nasilają się także problemy zdrowotne, takie jak: skłonność do zakrzepicy, której przyczyną jest unieruchomienie ciała, odleżyny, infekcje, obniżenie odporności organizmu. Dolegliwości, jakie się pojawiają, prowadzą do powstania licznych problemów pielęgnacyjnych. Nieleczona spastyczność, może prowadzić do utrwalenia się przykurczów i nieodwracalnych zmian w postaci zwłóknienia, kostnienia w obrębie mięśni i stawów, a także do zaników mięśni.
Spastyczność, ze względu na swoją powszechność oraz stopień upośledzenia funkcjonowania w życiu codziennym jaki powoduje, jest poważnym problemem medycznym jak i społecznym. Bardzo ważne jest podjęcie wczesnej i właściwej terapii, co obecnie ułatwia postęp w diagnostyce, rehabilitacji oraz farmakologii w obrębie spastyczności.
Postępowanie w przypadku spastyczności
Celem leczenia spastyczności jest:
- zapobieganie powstawania trwałych przykurczów,
- zmniejszenie bólu, częstości i siły napięć mięśni,
- eliminacja nieprzyjemnych odczuć,
- poprawa wykonywania codziennych czynności,
- umożliwienie właściwej higieny i pielęgnacji,
Wybór metody redukującej spastyczność, jest niezwykle istotny, a co za tym idzie trudny. Zazwyczaj spastyczność o niewielkim nasileniu nie jest problemem dla pacjenta, często jest wykorzystywana do wykonywania niektórych czynności, gdy pacjenci nauczą się z nią żyć. Jednak u dużej grupy pacjentów spastyczność uniemożliwia funkcjonowanie czy pielęgnację.
Fizjoterapia w spastyczności opiera się na symetrii ułożenia ciała pacjenta, obniżeniu napięcia mięśniowego oraz poprawie funkcji.
Farmakoterapia w leczeniu spastyczności ma różny mechanizm działania:
- benzodiazepiny, działają na ośrodkowy układ nerwowy, poprzez uwalnianie kwasu gamma aminomasłowego. Mają liczne działania niepożądane, obejmujące zjawisko tolerancji i uzależnienia.
- baklofen, działa na poziomie rdzenia kręgowego. Ogranicza on uwalnianie aminokwasów pobudzających, hamuje przewodnictwo na poziomie rdzenia kręgowego. Przy podawaniu doustnym rozpoczyna się od małych dawek, które stopniowo zwiększa się do uzyskania pożądanego efektu terapeutycznego. Najczęstsze objawy niepożądane to obniżenie napędu psychoruchowego, zmęczenie, zawroty głowy, bezsenność. Objawy te zależą od stosowanej dawki leku. Długotrwałe stosowanie powoduje zmniejszenie efektu działania. Należy pamiętać o stopniowej redukcji dawki baklofenu, gdyż nagłe odstawienie może spowodować nasilenie niedowładu spastycznego lub wystąpienie zespołu z odstawienia.
- baklofen w pompie (pompa baklofenowa), podawanie baklofenu do kanału rdzeniowego przez pompę ma zastosowanie w ciężkiej spastyczności. Efektami tej metody jest redukcja napięcia mięśniowego, skurczów, bólu, poprawa zakresu ruchów, poprawa jakości snu, kontroli pęcherza moczowego, samodzielności i wyglądu, samopoczucia oraz zmniejszenie dawek lub odstawienie innych leków relaksacyjnych.
- toksyna botulinowa (BTX), jest lekiem podawanym miejscowo, do mięśnia. Polega na chemicznym odnerwieniu danego mięśnia. Istotną zaletą BTX, jest brak ośrodkowych działań niepożądanych, takich jak obniżenie sprawności psychofizycznej. Ograniczeniami metody jest konieczność powtórnych wstrzyknięć ze względu na krótki czas trwania efektu , jego nieodwracalność w trakcie działania toksyny oraz wysoki koszt terapii.
Reklama
Leczenie chirurgiczne - przecięcie korzeni grzbietowych rdzenia kręgowego, Zabieg polega na przecięciu wybranych korzeni nerwów pomiędzy poziomami rdzenia kręgowego od L2 do S1. Celem dla chirurga są włókna przewodzące informacje czuciowe do rdzenia z mięśnia. Zabieg ten ma na celu zmniejszenie spastyczności. Metodę tę stosuje się w leczeniu ciężkiej spastyczności kończyn dolnych.
Leczenie ortopedyczne polega na wydłużeniu i rozluźnieniu mięśni i ścięgien oraz zabiegach na kościach. Największą liczbę zabiegów wykonuje się u dzieci. Dotyczą ścięgien Achillesa i korekcji stopy „końsko-szpotawej”, przykurczy mięśni: kolan, bioder, barków, łokci i nadgarstków.
Opracowała: mgr Grażyna Sokołowska
fizjoterapeuta, terapeuta NDT Bobath
