Kolano skoczka

Kolano skoczka, jak sama nazwa wskazuje, jest to schorzenie występujące najczęściej u osób uprawiających dyscypliny sportowe, w których częste są wyskoki (koszykówka, siatkówka, piłka ręczna) ale także u osób uprawiających bieganie. Schorzenie rozwija się w wyniku często powtarzanych przeciążeń aparatu wyprostnego, które prowadzą do mikrourazów więzadła rzepki.

Więzadło rzepki, jest to struktura która stanowi przedłużenie ścięgna mięśnia czworogłowego uda. Biegnie ono od podstawy rzepki do guzowatości na kości piszczelowej, umożliwiając prawidłowe funkcjonowanie mechanizmu wyprostnego stawu kolanowego.

Kolano skoczka jest  schorzeniem o charakterze przeciążeniowo-zwyrodnieniowym (więzadła rzepki), które nasilają najczęściej sytuacje lądowania po wyskoku. Dochodzi wówczas do jednoczesnego wydłużenia mięśnia czworogłowego (także ścięgna i więzadła rzepki) i jego napięcia (kontrola ruchu) – napięcie ekscentryczne. Siła jaka wówczas oddziałuje na staw kolanowy i więzadło przekracza ponad 10-krotnie ciężar ciała. Brak odpowiedniej siły mięśniowej mięśnia czworogłowego uda, zaburzona koordynacja nerwowo-mięśniowa, a także aktywność fizyczna wymagająca częstych wyskoków mogą prowadzić do dolegliwości bólowych kolana oraz strukturalnych zmian w obrębie więzadła rzepki. Ból w przypadku kolana skoczka, lokalizuje się najczęściej w przednim przedziale stawu kolanowego i nasila się w czasie obciążania mięśnia czworogłowego (wstawanie w pozycji siedzącej, wchodzenie/schodzenie po schodach).

Mechanizm wyprostny kolana – anatomia i biomechanika stawu kolanowego

Zrozumienie dysfunkcji kolana skoczka wymaga poznania anatomii i biomechaniki stawu kolanowego. Sam staw utworzony jest przez kość udową i jej dwa kłykcie (przyśrodkowy i boczny) pomiędzy którymi znajduje się w przedniej części powierzchnia rzepkowa kości udowej. Drugą kością tworzącą staw jest kość piszczelowa i jej bliższy koniec, który tworzą płaskie powierzchnie kłykcia przyśrodkowego i bocznego, przedzielone wyniosłością międzykłykciową. Ostatnim kostnym elementem jest rzepka, która znajduje się z przodu stawu, współtworząc aparat wyprostny kolana. W związku z tym, iż powierzchnie stawowe nie są do siebie idealnie dopasowane, wewnątrz stawu znajdują się dwie łąkotki, które dostosowują się do zmiennych warunków w czasie ruchu i dzięki temu zapewniają lepsze dopasowanie powierzchni.

Poza elementami kostnymi stawu istotną rolę spełniają mięśnie oraz aparat więzadłowy. W przypadku schorzenia jakim jest kolano skoczka, uwagę należy skupić przede  wszystkim na więzadle właściwym rzepki oraz mięśniu czworogłowym uda.

Mięśnie oddziałujące na staw kolanowy zaliczane są do stabilizatorów czynnych stawu, a najważniejszą rolę wśród nich spełnia mięsień czworogłowy uda. Jest to najsilniejszy prostownik stawu, który współpracuje z więzadłem krzyżowym tylnym (PCL) zapewniając stabilizację kolana w płaszczyźnie strzałkowej. Mięsień, jak wskazuje nazwa, składa  się z 4 mięśni (głów):

• mięsień prosty uda – rozpoczyna się na kolcu biodrowym przednim dolnym
• mięsień obszerny przyśrodkowy – rozpoczyna się na wardze przyśrodkowej kresy chropawej kości udowej (1/3 górna część trzonu kości)
• mięsień obszerny pośredni – rozpoczyna się na powierzchni przedniej i bocznej trzonu kości udowej
• mięsień obszerny boczny – rozpoczyna się na powierzchni bocznej krętarza większego kości udowej, wardze bocznej kresy chropawej oraz błonie międzykostnej

Mięsień czworogłowy kończy się wspólnym ścięgnem na wysokości podstawy rzepki, które w dalszej części przechodzi w więzadło właściwe rzepki biegnące do guzowatości kości piszczelowej.

Stabilizatory czynne stawu kolanowego:

• mięsień czworogłowy uda – wspomaga działanie więzadeł pobocznych oraz krzyżowych
• mięsień smukły, półścięgnisty, półbłoniasty i krawiecki – wspomagają działanie układu torebkowo-więzadłowego po przyśrodkowej stronie oraz działanie rogu tylnego łąkotki przyśrodkowej
• mięsień dwugłowy uda i napinacz powięzi szerokiej – wspomagają działanie więzadła pobocznego strzałkowego oraz bocznej części łąkotki bocznej
• mięsień brzuchaty łydki – wspomaga działanie więzadła krzyżowego tylnego oraz tylnych rogów obu łąkotek

Stabilność stawu kolanowego nie zależy tylko od wydolności stabilizatorów czynnych, ale przede wszystkim warunkowana jest prawidłową koordynacją nerwowo-mięśniową, czyli synchroniczną współpracą mięśni stabilizujących. Współzależność kontrolowana jest przez układu proprioceptywny, a wszelkie nieprawidłowości przekazywane są łukami nerwowymi do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie podlegają analizie.

Najistotniejszą rolę w mechanizmie wyprostnym kolana odgrywa staw rzepkowo-udowy, który utworzony jest przez powierzchnię rzepkową kłykci kości udowych oraz rzepkę. Na podstawie rzepki przyczepia się ścięgno mięśnia czworogłowego, które dalej biegnąc ku dołowi przechodzi w więzadło właściwe rzepki. O prawidłowym funkcjonowaniu mechanizmu wyprostnego decyduje mięsień czworogłowy uda, który odpowiada za prostowanie stawu kolanowego.

Przyczyny

Podstawową przyczyną rozwoju schorzenia jest brak odpowiedniego przygotowania do uprawiania sportu lub gwałtowne zwiększenie obciążeń treningowych. Jeśli intensywność i częstotliwość treningów jest zdecydowanie za duża do możliwości zawodnika,  prowadzi to do narastającego przeciążania aparatu ruchu.

Dlaczego u jednych osób dochodzi do przeciążania więzadła rzepki, a u innych nie, mimo iż trenują bardzo podobnie? Czynników prowokujących jest kilka:

• niewydolność aparatu wyprostnego kolana rozumiana jako osłabienie mięśnia czworogłowego uda. W momencie lądowania po każdym wyskoku mięsień czworogłowy zmuszany jest do pracy ekscentrycznej (napięcie mięśnia przy jednoczesnym rozciągnięciu – zgięte kolano),która jest bardziej obciążająca w stosunku do pracy koncentrycznej (skurcz przy skróceniu mięśnia). Jeśli mięsień jest nie do końca wydolny, obciążenia w czasie lądowania przekazywane są na ścięgno mięśnia i dalej na więzadło rzepki. Biorąc pod uwagę częstotliwość wyskoków w pewnych dyscyplinach, więzadło w czasie jednego treningu jest wielokrotnie bardzo mocno przeciążane, co w konsekwencji prowadzi do mikrourazów.
• zaburzenia biomechaniczne w obrębie kończyny dolnej bądź zmiany pourazowe – patologiczne zmiany mogą obejmować zarówno tkanki miękkie (przykurcze, zaniki, obniżona elastyczność, blizny) jak i kostne (asymetria ustawienia rzepki, zaburzenia osi kończyny dolnej)
• nieprawidłowa technika lądowania po wyskoku

Rozpoznanie kolana skoczka – diagnostyka

Przed rozpoczęciem leczenia bardzo ważne jest przeprowadzenie diagnostyki, która ma na celu postawienie trafnej diagnozy. Diagnostyka opiera się o:

• wywiad – obejmuje szczegółowe pytania pozwalające określić początek i charakter dolegliwości, czynniki prowokujące dolegliwości oraz rodzaj preferowanej aktywności fizycznej
• testy prowokacyjne – rozciąganie więzadła, obciążanie kończyny dolnej poprzez np. wchodzenie po schodach
• badanie palpacyjne – obejmuje więzadło oraz jego przyczepy i pozwala określić zmiany w strukturze oraz wrażliwość na ucisk
• badania obrazowe - w diagnostyce wykorzystuje się badanie RTG, które pozwala na zobrazowanie zmian kostnych i zwapnień więzadła, badanie ultrasonograficzne (USG) pozwala na zobrazowanie tkanek miękkich ( naderwania/zerwania ścięgna, pęknięcia wewnątrzścięgnowe/kostne, zapalenie kaletki maziowej). W przypadku kiedy badanie USG nie rozwiewa wszelkich wątpliwości, wskazane jest wykonanie bardziej szczegółowego badania jakim jest rezonans magnetyczny (MRI).

Czynniki predysponujące do wystąpienia kolana skoczka:

• zły dobór obciążeń treningowych
• zaburzona równowaga mięśniowa mięśni kończyny dolnej (mięsień czworogłowy uda, mięśnie przywodziciele i pośladkowe, grupa kulszowo-goleniowa)
• zaburzona stabilizacja centralna (CORE)
• zaburzona biomechanika kończyny dolnej (asymetria kończyn dolnych, nadmierne przodopochylenie miednicy, nieprawidłowe ustawienie rzepek

Reklama

Objawy kolana skoczka

Osoby zmagające się z kolanem skoczka najczęściej odczuwają ból zlokalizowany na przedniej powierzchni stawu kolanowego. Pojawia się on w okolicy rzepki, tuż poniżej jego przyczepu do rzepki. Typowe jest narastanie dolegliwości bólowych w sytuacjach obciążania napięciem mięśnia czworogłowego – podskoki, przysiady, bieg, wchodzenie/schodzenie po schodach. W badaniu stwierdza się także bolesność palpacyjną więzadła. W miarę utrzymywania się dolegliwości do objawów dołącza także uczucie sztywności kolana i jego obrzęk. Inne typowe objawy kolana skoczka to:

• poszerzenie obrysu rzepek
• obrzęk w miejscu dolegliwości
• osłabienie i stopniowy zanik mięśnia czworogłowego uda
• zwiększenie obrysu więzadła
• asymetria obrysu rzepek

Stopnie zaawansowania zmian w obrębie więzadła rzepki

Zmiany dotyczące więzadła rzepki ze względu na ich zaawansowanie można podzielić na 4 stopnie:

I⁰ - dolegliwości bólowe pojawiają się wyłącznie po aktywności fizycznej

II⁰ - dolegliwości bólowe pojawiają się na początku aktywności, potem stopniowo zanikają (rozgrzanie tkanek) by powrócić po zakończeniu aktywności fizycznej

III⁰ - dolegliwości bólowe pojawiające się w czasie aktywności fizycznej, o nasileniu uniemożliwiającym kontynuowanie wysiłku

IV⁰ - ból ciągły występujący zarówno w czasie obciążania kończyny wysiłkiem, jak i w spoczynku. Ból spowodowany jest naderwaniem więzadła i osłabieniem mechanizmu wyprostnego kolana.

Prewencja czyli jak nie dopuścić do przeciążenia więzadła rzepki

Uprawianie sportu, czy to na poziomie zawodowym czy amatorskim, wymaga odpowiedniego przygotowania organizmu do wysiłku, rozsądnego doboru obciążeń treningowych, a także treningu uzupełniającego i odpoczynku.

W przypadku schorzenia jakim jest kolano skoczka, ważnym elementem prewencji jest regularne wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięsień czworogłowy i mięśnie grupy kulszowo-goleniowej (zginacze stawu kolanowego), ale także dbanie o elastyczność włókien. Ćwiczenia wzmacniające powinny bazować w dużej mierze na skurczu ekscentrycznym (sytuacja podobna jak w momencie lądowania) o stopniowo wzrastającej intensywności. Regularnie wykonywane ćwiczenia pozwalają na uodpornienie się więzadeł na powtarzane obciążenia.

Innym równie ważnym elementem prewencji jest eliminacja występujących zaburzeń biomechanicznych kończyny dolnej. Prowadzenie terapii celowanej tylko w więzadło rzepki przy występujących odchyleniach od normy będzie krótkotrwałe.

Postępowanie

Dobór metod leczenia zależny jest od stadium zmian, w przypadku zmian I i II stopnia zalecane jest postępowanie zachowawcze opierające się o protokół PRICE, czyli

1. protecion – ochrona
2. rest – odpoczynek, zmniejszenie obciążeń treningowych
3. ice – chłodzenie, np. okłady lub masaż lodem
4. compression – ucisk
5. elevation – uniesienie

Zastosowanie ma także farmakoterapia, wykorzystująca doustne leki przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. W przypadku zmian o dużym nasileniu stosuje się także miejscowe ostrzykiwania lekami przeciwzapalnymi.

Bardzo ważnym elementem postępowania na każdym etapie leczenia jest wprowadzenie ćwiczeń ukierunkowanych na wzmocnienie i uelastycznienie mięśnia czworogłowego uda, a także ćwiczeń poprawiających balans mięśniowy.

Przykładowe ćwiczenia ekscentryczne dla mięśnia czworogłowego uda

1. Przysiad na jednej nodze (noga z tyłu) - płytki przysiad wykonywany z podparciem ręki o ścianę, na podłożu płaskim lub pochyłym (pięta wyżej, palce niżej)

2. Przysiad na jednej nodze z krzesłem (noga z przodu) – stojąc tyłem do krzesła, stanąć na jednej nodze, drugą przenieść do przodu. Ćwiczenie wykonuje się powoli schodząc w dół aż do siadu na krześle, cały czas kontrolując ruch (bez „klapnięcia”). Powrót do góry następuje przez dostawienie drugiej nogi i wstanie na obu.

3. nauka techniki lądowania – wyskok z miejsca, lądowanie i powolne zejście do półprzysiadu.

Przykładowe ćwiczenia rozciągające

 2. Rozciąganie bliższego przyczepu mięśnia czworogłowego uda oraz mięśnia biodrowo-lędźwiowego

 

 


3. Rozciąganie mięśni grupy kulszowo-goleniowej