Fizjoterapia i rehabilitacja bardzo często używane są zamiennie, ale czy na pewno oznaczają dokładnie to samo? O zakresie działań, różnicach oraz wskazaniach do rehabilitacji i fizjoterapii w dalszej części artykułu.
Reklama
Fizjoterapia a rehabilitacja – czy jest jakaś różnica?
Rehabilitacja jak wynika z definicji („re” – ponownie, znów, „habilitatio” – przywrócony, zdolny) oznacza przywracanie utraconych w wyniku choroby funkcji, praw i miejsca w społeczeństwa. Rehabilitacja często jest długotrwałym procesem, który w zależności od stanu i możliwości pacjenta obejmuje szerokie spektrum działań. Zadaniem rehabilitacji jest rozwijanie zdolności do wykonywania podstawowych czynności, przygotowywanie do pracy zawodowej, odzyskiwania sprawności fizycznej oraz budowania relacji społecznych. W związku z powyższym, rehabilitację dzielimy na kilka rodzajów: ruchową, psychologiczną oraz społeczną.
Czym natomiast jest fizjoterapia? Podobnie jak rehabilitacja, fizjoterapia dąży do odzyskania utraconych funkcji i poprawy w zakresie sprawności. Fizjoterapia leczy w oparciu o ruch, różne formy energii fizycznej, a także różnorodne bodźce (bodźce termiczne, elektryczne, świetlne, chemiczne. Definicja fizjoterapii według Światowej Konfederacji Fizjoterapii brzmi następująco: „Fizjoterapia oznacza świadczenie usług wobec jednostek lub populacji osób, mających na celu rozwijanie, utrzymywanie i przywracanie im maksymalnych zdolności ruchowych i funkcjonalnych. Usługi te mogą być świadczone tylko przez fizjoterapeutę lub pod jego kierunkiem i nadzorem.”
Fizjoterapia częściowo jest synonimem rehabilitacji, stanowi jedną z kilku form rehabilitacji, która poza rehabilitacją ruchową (fizjoterapia) zajmuje się również problemami natury społecznej (rehabilitacja społeczna) oraz psychologicznej (rehabilitacja psychologiczna).
Reklama
Rehabilitacja i jej rodzaje
Rehabilitacja jest kompleksowym postępowaniem, który określić jako proces dążący do przywrócenia sprawności fizycznej oraz możliwości samodzielnego funkcjonowania osobom niepełnosprawnym. Twórcą kompleksowej rehabilitacji był lekarz, ortopeda Wiktor Dega, który już w latach 50 dwudziestego wieku opracował model rehabilitacji. Model ten wymagał skoordynowania działań wielu specjalistów, zarówno lekarzy, psychologów, jak i fizjoterapeutów, terapeutów zajęciowych czy doradców zawodowych. Model kompleksowej rehabilitacji składa się z czterech rodzajów rehabilitacji:
1. Rehabilitacja psychologiczna ma na celu przywrócenie równowagi psychicznej oraz odbudowanie poczucia własnej wartości. Przebyta choroba lub uraz, prowadzące do niepełnosprawności, często są przyczyną problemów o tle psychologicznym (uczucie wykluczenia, spadek poczucia własnej wartości). Rehabilitacja psychologiczna poprzez poszczególne etapy leczenia (akceptacja, motywacja, aktywna postawa, realna ocena własnych możliwości, adaptacja do życia, wypracowanie nowego planu życiowego, psychoterapia i ergoterapia) dąży do umożliwienia podejmowania aktywności dnia codziennego, akceptacji swojego stanu i ponownego odgrywania ról społecznych.
2. Rehabilitacja społeczna obejmuje przede wszystkim przygotowanie osoby niepełnosprawnej do efektywnego uczestnictwa w życiu społecznym, a także przywrócenie pełnej samodzielności na różnych płaszczyznach (kulturowa, społeczna, zawodowa). Ważnym elementem rehabilitacji społecznej jest również edukacja osób zdrowych w zakresie problematyki niepełnosprawności.
3. Rehabilitacja zawodowa ma za zadanie przygotowanie osoby niepełnosprawnej do pracy, zgodnie z jej możliwościami i kwalifikacjami. Czasami konieczne okazuje się przygotowanie osoby niepełnosprawnej do wykonywania nowego zawodu. Rehabilitacja zawodowa bazuje na różnorodnych szkoleniach zawodowych, doradztwie zawodowym oraz pośrednictwie.
4. Rehabilitacja ruchowa (medyczna) ma na celu poprawę stanu funkcjonalnego pacjenta, poprzez stosowanie różnorodnych form ruchu oraz specjalistycznych terapii. Poza poprawą w zakresie zdrowia fizycznego równie ważnym czynnikiem jest przywrócenie zdrowia psychicznego. Rehabilitacja ruchowa opiera się przede wszystkim na dwóch podstawowych środkach leczniczych:
- kinezyterapia (leczenie ruchem)
- fizykoterapia (leczenie bazujące na naturalnych oraz sztucznych bodźcach oddziaływujących na organizm – światłolecznictwo, wodolecznictwo, laseroterapia, elektroterapia).
Reklama
Co to jest fizjoterapia i jakimi problemami się zajmuje?
Reklama
Definicji słowa fizjoterapia należy szukać w języku greckim gdzie „therapeia” oznacza leczenie, a „physis” naturę. Tak więc fizjoterapia jest metodą leczniczą opartą o ruch i inne czynniki fizyczne, naturalne lub wytwarzane w urządzeniach, stosowane w celu poprawy lub całkowitego odzyskania sprawności.
Fizjoterapia zajmuje się problemami i dysfunkcjami w obrębie układów kostno-mięśniowego, nerwowego, sercowo-naczyniowego czy oddechowego. Spektrum schorzeń leczonych fizjoterapeutycznie jest bardzo szerokie i obejmuje takie stany jak:
- złamania kości, skręcenia i zwichnięcia stawów, urazy tkanek miękkich
- urazy czaszkowo-mózgowe, urazy rdzenia kręgowego
- zmiany zwyrodnieniowe stawów
- schorzenia neurologiczne, zarówno osób dorosłych jak i dzieci (udary niedokrwienne i krwotoczne mózgu, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, mózgowe porażenie dziecięce, rozszczep kręgosłupa, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego)
- dolegliwości bólowe kręgosłupa oraz stawów obwodowych
- kontuzje sportowe
- choroby reumatyczne
i wiele, wiele innych.
Działy fizjoterapii
Fizjoterapia składa się z trzech głównych działów: kinezyterapii, fizykoterapii oraz masażu leczniczego.
- Kinezyterapia – jest podstawowym działem fizjoterapii, gdzie środkiem leczniczym jest ruch. Kinezyterapia posługuje się ruchem, pod postacią ćwiczeń oraz specjalistycznych metod terapeutycznych, które mają na celu przywrócenie utraconych funkcji. W zależności od oddziaływania kinezyterapii, dzielimy ją na miejscową i ogólną. Kinezyterapia miejscowa ukierunkowana jest na chory narząd lub okolicę ciała, natomiast kinezyterapia ogólna ma na celu poprawę wydolności i sprawności organizmu, pobudzenie układu krążenia i układu oddechowego, a także umożliwienie wytworzenia kompensacji utraconych funkcji.
- Fizykoterapia – to dział fizjoterapii, który wykorzystuje czynniki fizykalne jako bodźce lecznicze. Są to zarówno naturalne czynniki, jak i różne rodzaje energii wytworzone sztucznie w urządzeniach. Bodźce te wpływają na ludzki organizm, wywołując zamierzone reakcje, zarówno miejscowe jak i ogólnoustrojowe. Wprowadzenie bodźca leczniczego do organizmu powoduje szereg reakcji, które prowadzą do hamowania procesów chorobowych, a także przyśpieszenie regeneracji. W zależności od wykorzystywanych bodźców, wyróżnia się różne grupy zabiegów fizykalnych:
- elektroterapia
- światłoterapia
- magnetoterapia
- ultrasonoterapia
- hydroterapia
- ciepłolecznictwo
- krioterapia
- Masaż leczniczy – dział fizjoterapii wykorzystujący ucisk mechaniczny na tkanki ustroju. Najczęściej ucisk wywoływany jest przez ręce terapeuty, choć wykorzystuje się również urządzenia wibracyjne czy wodę. Masaż leczniczy pozytywnie wpływa na organizm poprzez:
- poprawę odżywienia i zaopatrzenia w tlen tkanek (pobudzenie krążenia krwi i limfy)
- poprawę elastyczności i wytrzymałości aparatu więzadłowego
- przyśpieszenie procesów regeneracyjnych poprzez szybsze usuwanie produktów przemiany materii
- obniżenie nadmiernego napięcia mięśniowego (techniki wyciszające)
- zapobieganie zanikom mięśniowym
- redukcję dolegliwości bólowych
Reklama
Fizjoterapia a specjalizacje
Fizjoterapia swoim zasięgiem obejmuje bardzo szerokie spektrum schorzeń, dlatego też podobnie jak w przypadku medycyny zaobserwować można powstające specjalizacje. Wyróżniamy następujące specjalizacje:
Fizjoterapia neurologiczna – dział fizjoterapii obejmujący złożone i wielospecjalistyczne postępowanie, które bardzo często prowadzone jest w sposób ciągły przez długi okres czasu. Jest to dział, który rozwija się bardzo dynamicznie, za sprawą nowoczesnej technologii. Fizjoterapia neurologiczna jest składową leczenia w następujących schorzeniach:
- udary mózgu
- urazy czaszkowo-mózgowe
- stwardnienie rozsiane
- urazy rdzenia kręgowego
- tętniaki
- guzy mózgu
- dyskopatia
- polineuropatia
- dystrofia mięśniowa
- miopatia i wiele, wiele innych.
Fizjoterapia ortopedyczna - obejmuje postępowanie ukierunkowane na przywracanie funkcji narządu ruchu utraconych wskutek chorób, urazów, zmian wrodzonych i nabytych układu kostno-stawowego i mięśniowego. Rehabilitacji ortopedycznej wymagają:
- wady wrodzone i rozwojowe narządu ruchu
- stany zapalne i przeciążeniowe narządu ruchu,
- zniekształcenia i dysfunkcje narządu ruchu
- następstwa urazów narządu ruchu,
- następstwa choroby zwyrodnieniowej narządu ruchu,
- operacje naprawcze narządu ruchu,
Fizjoterapia pediatryczna – obejmuje swoim działaniem dzieci i młodzież z
tworzącą się bądź już rozwiniętą niepełnosprawnością (wady lub choroby wrodzone, patologia ciąży lub porodu). Ze względu na bardzo szerokie spektrum schorzeń dziecięcych zaznacza się tendencja do wyodrębniania specjalizacji pediatrycznych (neurologia dziecięca, ortopedia dziecięca, pulmunologia dziecięca, kardiologia dziecięca). Rehabilitacji w okresie rozwojowym najczęściej wymagają pacjenci z:
- chorobami układu nerwowego (mózgowym porażeniem dziecięcym, przepuklina oponowo-rdzeniowa, okołoporodowym uszkodzeniem splotu ramiennego, postępującymi chorobami nerwowo-mięśniowymi, rdzeniowym zanikiem mięśni,
- wadami wrodzonymi narządu ruchu (kręcz szyi, stopa końsko-szpotawa, wrodzone zwichnięcie biodra,
- chorobami genetycznymi (zespół Downa)
- opóźnieniem rozwoju umysłowego
Fizjoterapia kardiologiczna – to kompleksowe postępowanie ukierunkowane na poprawę jakości życia i sprawności fizycznej, a także ograniczenie powikłań chorobowych typowych dla schorzeń układu krążenia. Wskazania do rehabilitacji kardiologicznej stanowią:
- stany po zawale serca
- stany po leczeniu chirurgicznym
- stany po przeszczepie serca
- niewydolność krążeniowo-oddechowa
- miażdżyca
- nadciśnienie tętnicze
- wszczepienie rozrusznika serca
Fizjoterapia pulmonologiczna – wielospecjalistyczne działanie, które połączone z leczeniem pulmonologicznym istotnie wpływa na poprawę jakości życia oraz stanu funkcjonalnego pacjenta z zaburzoną czynnością układu oddechowego. Do programów fizjoterapii pulmonologicznej kierowani się najczęściej pacjenci z:
- przewlekłą obturacyjną chorobą płuc
- mukowiscydozą
- astmą oskrzelową
- rozstrzeniami oskrzeli
- nowotworami płuc
- zabiegi operacyjne na klatce piersiowej
Fizjoterapia w sporcie - postępowanie, które obejmuje zarówno diagnostykę aparatu ruchu, prewencję urazów jak i kompleksową fizjoterapię po urazach i leczeniu chirurgicznym. Fizjoterapia sportowa skierowana jest do zawodowych sportowców ale także coraz częściej do sportowców amatorów.
Reklama
Fizjoterapia uroginekologiczna oraz kobiet w ciąży i po porodzie - dział rehabilitacji skupiający uwagę na prawidłowym funkcjonowaniu mięśni znajdujących się w obrębie miednicy. Postępowanie skierowane jest przede wszystkim do kobiet z niewydolnością aparatu więzadłowego miednicy oraz mięśni dna miednicy, które najczęściej występują jako konsekwencja:
- operacji ginekologicznych, urologicznych
- okresu okołoporodowego
- endometriozy
- menopauzy
A także w przypadkach:
- problemów dotyczące nietrzymania moczu
- dysfunkcji pęcherza moczowego
- opadania narządów położonych w obrębie miednicy
Fizjoterapia onkologiczna – obejmuje specjalistyczne postępowanie z zakresu profilaktyki onkologicznej, właściwego postępowania rehabilitacyjnego, a także rehabilitacji paliatywnej.
Fizjoterapia geriatryczna – kompleksowe postępowanie, które skierowane jest do osób w starszym wieku. Ukierunkowane jest na przeciwdziałanie procesom starzenia się organizmu, ale także obejmuje prewencyjne podtrzymywanie sprawności osób starszych. Postępowanie ukierunkowane jest na:
- poprawę siły i elastyczności (profilaktyka przykurczów mięśniowych)
- zmniejszanie ryzyka upadków
- poprawę sprawności funkcjonalnej
- profilaktykę i leczenie odleżyn
Kompetencje fizjoterapeuty – ustawa o zawodzie fizjoterapeuty
25 września 2015 roku uchwalona została ustawa o zawodzie fizjoterapeuty, która określa możliwości kształcenia zawodowego, reguluje zasady uzyskiwania prawa wykonywania zawodu oraz odpowiedzialności zawodowej fizjoterapeutów. Z dniem wejścia w życie ustawy, zawód fizjoterapeuty stał się samodzielnym zawodem medycznym, co nałożyło na fizjoterapeutów nowe prawa i obowiązki.
Kompetencje fizjoterapeuty polegają na udzielaniu świadczeń zdrowotnych, które obejmują przede wszystkim:
- funkcjonalną diagnostykę pacjenta
- kwalifikowanie, planowanie i prowadzenie fizykoterapii
- kwalifikowanie, planowanie i prowadzenie kinezyterapii
- kwalifikowanie, planowanie i prowadzenie masażu
- zlecanie wyrobów medycznych
- dobieranie oraz naukę posługiwania się wyrobami medycznymi
- wydawanie opinii i orzeczeń dotyczących stanu funkcjonalnego osób poddawanych fizjoterapii oraz przebiegu procesu leczenia
- prowadzenie działalności fizjoprofilaktycznej, obejmującej działania polegające na popularyzowaniu zachowań prozdrowotnych
Wykonywanie zawodu fizjoterapeuty obejmuje również następujące działania:
- nauczanie zawodu fizjoterapeuty
- prowadzenie prac naukowo-badawczych w zakresie fizjoterapii
- kierowanie pracą zawodową osób wykonujących zawód fizjoterapeuty
- praca administracyjna polegająca na przygotowywaniu i organizowaniu świadczeń opieki zdrowotnej lub nadzór nad ich udzielaniem
Reklama
Podsumowanie
Rehabilitacja i fizjoterapia to gałęzie medycyny, których głównym celem jest odzyskanie utraconych funkcji oraz poprawa stanu funkcjonalnego pacjenta. Fizjoterapia w stosunku do rehabilitacji jest trochę węższą dziedziną, która koncentruje się na usprawnianiu pacjentów pod kątem fizycznym. Rehabilitacja natomiast, poza fizycznym aspektem skupia się także na wsparciu psychologicznym, socjologicznym i zawodowym.
Obecnie w Polsce zawód fizjoterapeuty został objęty regulacjami prawnymi dzięki ustawie o zawodzie. Ustawa jasno określa prawa i obowiązki fizjoterapeutów, a także definiuje system szkolenia zawodowego i uzyskiwania prawa wykonywania zawodu.
Autor: mgr. Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta
Bibliografia:
- Rehabilitacja zawodowa – stan aktualny i proponowane zmiany, red. Gertruda Uścińska, Anna Wilmowska-Pietruszyńska, Warszawa 2014.
- Alina Żurek, Wybrane zagadnienia rehabilitacji osób niepełnosprawnych [w:] Zdrowie i choroba: wybrane problemy socjologii medycyny, red. Jarosława Barański, Włodzimierz Piątkowski, Wrocław 2002.
- http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20150001994/T/D20151994L.pdf
- Podstawy Fizjoterapii, Podstawy teoretyczne i wybrane aspekty praktyczne, Janusz Nowotny, Wydawnictwo Kasper, 2015
