Dieta w dnie moczanowej - jakich produktów unikać?

Wstęp

Dna moczanowa, zwana inaczej podagrą lub artretyzmem, była znana już od czasów Hipokratesa. Uważano ją za chorobę królów. W rzeczy samej, "królewska dieta", składająca się w dużej mierze ze sporych ilości mięs i alkoholu najbardziej sprzyja wystąpieniu dny. O ich wpływie na występowanie podagry wiedziano już od czasów starożytnych, jednak wraz z rozwojem cywilizacji pojawiły się nowe czynniki, które zwiększają ryzyko ich wystąpienia. Ryzyko zachorowania jest różne u obu płci. Mężczyźni chorują nawet 20-krotnie częściej niż kobiety, a objawy występują u nich już po 40 roku życia. Jest to skutek większej skłonności do błędów dietetycznych, oraz konsumpcji alkoholu. U kobiet objawy pojawiają się po 60 roku życia, co jest związane z okresem przekwitania i utratą "ochrony" jaką dają żeńskie hormony płciowe.

W dnie moczanowej dochodzi do wytrącania się kryształków kwasu moczowego w stawach. Powoduje to powstawanie stanu zapalnego, który objawia się zaczerwienieniem, zwiększonym uciepleniem i bólem. Najczęściej dotyczy to dużego palca stopy, i nazywane jest atakiem dny, co przebiega z ostrym, uniemożliwiającym funkcjonowanie bólem. Guzki dnawe mogą się jednak tworzyć we wszystkich innych stawach, a także pod skórą czy w małżowinie usznej. Ponieważ choroba przebiega przewlekle, dochodzi do zmian w innych narządach, przede wszystkim - w nerkach.

Za powstawanie owych kryształków jest odpowiedzialne podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi. Prawidłowo nie powinno ono przekraczać 7 mg/dl. Gdy jest większe, ów stan określa się mianem hiperurykemii, a ryzyko zachorowania na dnę moczanową rośnie proporcjonalnie do jego stężenia. Kwas moczowy wytwarzany jest z puryn. Są to zasady azotowe, budujące nasze DNA. Około 2/3 puryn powstaje wewnątrz naszego organizmu, a 1/3 pozyskiwana jest pożywienia. Ich źródłem są jądra komórkowe zwierząt i roślin.

Kwas moczowy wydalany jest głównie przez nerki (w 70-75%), a w mniejszej ilości przez przewód pokarmowy, za pośrednictwem dróg żółciowych. Dlatego choroby nerek często prowadzą do jego podwyższonego stężenia, będąc przyczyną 90% przypadków hiperurykemii. Jednak organizm ludzki, w toku ewolucji, utracił niektóre mechanizmy obronne przed wzrostem kwasu moczowego, dlatego jesteśmy bardziej nań podatni niż inne ssaki. Nasze nerki wchłaniają bowiem kwas moczowy w większej ilości z powrotem do krwi; nie mamy również pewnego enzymu - urykazy, który go rozkłada. Dlatego dieta człowieka ma wybitny wpływ na ostateczne stężenie kwasu moczowego.

Wzrost stężenia kwasu moczowego może być spowodowany przyczyną pierwotną, lub wtórną.

Dna moczanowa pierwotna związana jest z występowaniem defektu metabolicznego organizmu - z nieokreślonych przyczyn w organizmie wytwarzana jest zwiększona ilość kwasu moczowego, lub zmniejszone jest jego wydalanie. Jest uwarunkowana genetycznie, a mutacja dotyczy genów kodujących enzymy kluczowe dla przemiany puryn.

Dna moczanowa nabyta związana jest ze wzrostem stężenia kwasu moczowego we krwi, występującym w przebiegu innej choroby. Zalicza się do nich nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy, padaczkę, białaczkę. Może występować również jako skutek uboczny niektórych leków - aspiryny (która jest w dnie przeciwwskazana!) czy niskich dawek leków moczopędnych. Jednak najczęściej nieprawidłowa dieta ma bezdyskusyjny wpływ na ilość kwasu moczowego we krwi.

Występowanie podagry łączy się również z częstszym występowaniem innych chorób - nadciśnieniem, cukrzycą, hiperlipidemią (zwiększonym stężeniem cholesterolu), chorobami nerek (niewydolnością, kamicą), cukrzycą oraz zespołem metabolicznym. Prowadzi to również do zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, których powikłaniami może być udar mózgu czy zawał mięśnia sercowego. Dlatego dieta zapobiegająca dnie moczanowej tak naprawdę ma wiele innych pozytywnych skutków, gdyż obniża ryzyko pozostałych chorób cywilizacyjnych.

Jakie produkty są niewskazane w dnie?

-mięso czerwone, ryby i owoce morza
Zawierają one duże ilości puryn. Zwiększone ryzyko obserwuje się u osób spożywających mięso wołowe, wieprzowe oraz jagnięcinę. Każda dodatkowa porcja dziennie podwyższa to ryzyko o 21%. Również ryby i owoce morza nie mogą być spożywane bez konsekwencji (wzrost ryzyka o 7%). Co ciekawe, nie zaobserwowano tego w przypadku mięsa drobiowego.

- produkty zawierające duże ilości fruktozy (głównie słodzone napoje)
Fruktoza jest cukrem, który naturalnie zawarty jest w dużej ilości w owocach. Ponadto sztuczna fruktoza jest używana jako sztuczny "dosładzacz" napojów. Coca-cola i inne słodzone napoje zwiększają stężenie kwasu moczowego we krwi, mimo iż zawierają niewielkie ilości puryn. Ponadto ich duże spożycie związane jest z cukrzycą, dlatego należy ich unikać. Natomiast produkty "light" nie mają wpływu na stężenie kwasu moczowego, zawierają jednak chemiczne dodatki, które nie są obojętne dla zdrowia.

- owoce, soki oraz ich przetwory
Tak samo jak słodzone napoje - zawierają fruktozę. Nawet jedno jabłko spożywane każdego dnia podnosi ryzyko około 0,5 razy, a 2 szklanki soku owocowego dziennie - 0,8 razy.

Co natomiast warto jeść w dnie moczanowej?

- mleko oraz przetwory mleczne.
Szczególnie produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu są związane z wybitnym spadkiem ilości kwasu moczowego we krwi. Wystarczy spożywanie mleka przynajmniej raz dziennie. W przypadku mleka odtłuszczonego, spożywanie 2 szklanek dziennie oznacza 2 razy mniejsze ryzyko wystąpienia dny, w porównaniu z osobami unikającymi nabiału. Tłumaczy się to obecnością czynników rozkładających kwas moczowy obecnych w nabiale (np. kwas orotowy). Poza tym laktoza i galaktoza (cukry obecne w mleku) uruchamiają dodatkowe szlaki jego eliminacji drogą nerek.

- warzywa
Mimo, iż niektóre z nich (np. szpinak) zawierają taką samą ilość puryn jak mięso, udowodniono iż nie zwiększają one stężenia kwasu moczowego. Wręcz przeciwnie - zawarty w nich błonnik uniemożliwia wchłanianie puryn w jelicie.

- kawa
Pobudza metabolizm i ułatwia oczyszczanie organizmu, a nawet wedle niektórych badań jest dobra dla wątroby... w rozsądnych ilościach. Zaleca się picie kawy w ilości 4 filiżanek dziennie. Dobroczynny efekt tego napoju, o dziwo, nie zależy od kofeiny, bowiem nawet po jej pozbawieniu uzyskuje się zmniejszenie ilości kwasu moczowego we krwi, co nie jest obserwowane w przypadku innych zawierających kofeinę napojów (w tym coli czy popularnych "energetyków")

- wiśnie
Nie tylko zmniejszają urykemię, ale również dolegliwości związane z napadem dny. Wykazują bowiem działanie przeciwzapalne, i chronią przed kolejnymi napadami. Zaleca się spożywanie samych owoców, lub ich przetworów.

- witamina C
Prawdopodobnie ma działanie urykozuryczne - rozkładające kwas moczowy. Zalecana dawka to 500mg dziennie. W tej ilości obniża również ryzyko zachorowania na dnę moczanową.

Dna moczanowa wymaga zmian w sposobie odżywiania nie tylko w okresach napadów. Powinny być one wprowadzone na stałe, gdyż tylko to zapewnia to optymalną kontrolę stężenia kwasu moczowego we krwi, i zapobiega kolejnym ostrym epizodom. Z pewnymi wyjątkami (dotyczącymi konsumpcji ryb i owoców morza oraz owoców) dieta w dnie moczanowej jest taka sama, jak zalecana wszystkim, którzy pragną prowadzić zdrowy styl życia. Ponieważ hiperurykemia zwiększa ryzyko innych chorób (nadciśnienia, cukrzycy, chorób serca i nerek), jakość spożywanych posiłków oraz, dodatkowo, odpowiednia ilość wysiłku fizycznego ma szczególne znaczenie w ich profilaktyce. Dieta w dnie moczanowej powinna być odpowiednio zbilansowana, i dostosowana do potrzeb organizmu. Zalecana jest przede wszystkim dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH, których podstawą są świeże warzywa i owoce, oraz przewaga białek pochodzenia roślinnego nad zwierzęcymi. Jednak kiedy stężenie kwasu moczowego osiąga wysokie ilości, i nie daje się kontrolować za pomocą interwencji dotyczących sposoby odżywiania, konieczne może być zastosowanie leków.

Autor:
Lek. Martyna Hordowicz