Blokada stawu krzyżowo-biodrowego

Staw krzyżowo-biodrowy (articulatio sacroiliaca) jest niewielkim, ale bardzo istotnym z funkcjonalnego punktu widzenia stawem. Zaburzenia w obrębie stawu objawiają się silnymi dolegliwościami lokalizującymi się w obrębie okolicy lędźwiowo-krzyżowej oraz pośladka. Wśród przyczyn zaburzających funkcjonowanie stawów wyróżnia się statyczną nierównowagę miednicy, lateralizację oraz brak równowagi mięśniowej. W konsekwencji dochodzi do nieprawidłowej postawy ciała zarówno w statyce jak i dynamice, co działa przeciążająco na stawy krzyżowo-biodrowe.

Anatomia stawu krzyżowo-biodrowego

Staw krzyżowo-biodrowy jest płaskim stawem łączącym kość krzyżową z kością biodrową. Powierzchnie stawowe utworzone są przez powierzchnie uchowate obu kości, a pomiędzy nimi znajduje się wąska szczelina. Obie powierzchnie stawowe pokryte są chrząstką stawową, która jednak jest znacznie grubsza na kości krzyżowej. Kość biodrowa pokryta jest przede wszystkim chrząstką włóknistą, natomiast kość krzyżowa w warstwie powierzchownej pokryta jest chrząstką włóknistą, a w warstwie głębokiej chrząstką szklistą Staw otoczony jest silnie napiętą torebką stawową, która przymocowana jest do brzegów powierzchni stawowych.

Staw jest stabilizowany bezpośrednio przez więzadło krzyżowo-biodrowe (warstwa brzuszna, grzbietowa i międzykostna), natomiast pośrednio przez więzadła biodrowo-lędźwiowe, krzyżowo-guzowe oraz krzyżowo-kolcowe.

Stawy krzyżowo-biodrowe są bogato unerwione, skąd często pochodzą zmiany zapalne oraz czynnościowe upośledzenia ruchomości, objawiające się dolegliwościami bólowymi.

Rola stawu krzyżowo-biodrowego

W stawach krzyżowo-biodrowych nie zachodzą ruchy czynne, choć stawy poruszane są biernie zarówno przez kręgosłup jak i talerze biodrowe.  Rolą jaką spełniają stawy krzyżowo-biodrowe jest amortyzacja obciążeń zewnętrznych w długiej osi ciała. Obciążenia pojawiające się podczas chodu czy gwałtownych zeskoków, dzięki stawom krzyżowo-biodrowym nie są bezpośrednio przenoszone z kończyn dolnych na kręgosłup bądź też narządy jamy brzusznej i klatki piersiowej.

Okolica stawów krzyżowo-biodrowych jest miejscem przyczepów silnych więzadeł miednicy, a także licznych mięśni, co ma bezpośredni wpływ na funkcjonowanie stawów. Wśród najistotniejszych struktur należy wymienić:

• poprzeczny brzucha
• pośladkowy wielki
• przywodziciel wielki
• wielodzielny

Równie istotną strukturą wpływającą na stawy krzyżowo-biodrowe jest powięź piersiowo-lędźwiowa, która wpływa na ich stabilizację, ale także może być przyczyną przeciążeń. Powięź przyczepia się w okolicy kolców biodrowych tylnych górnych, więzadeł krzyżowo-biodrowych oraz talerzy biodrowych.

Badanie - jak sprawdzić czy staw krzyżowo-biodrowy jest zablokowany?

Badanie stawów krzyżowo-biodrowych jest bezpośrednio związane z oceną funkcjonalną miednicy. Badanie równowagi statycznej przeprowadza się zarówno w pozycji stojącej jak i siedzącej. Przy ocenie statycznej patrzy się całościowo na pacjenta, który w czasie badania przyjmuje naturalną (habitualną) pozycję. Ocenie poddaje się:

• obciążanie stóp – czy ciężar ciała rozłożony jest równomiernie czy znajduje się na przodostopiu/ piętach
• napięcie spoczynkowe mięśni (głównie grupa kulszowo-goleniowa, mięśnie pośladkowe czy mięsień biodrowo-lędźwiowy)
• ustawienie miednicy – czy zauważalne jest wyboczenie biodra
• symetria obciążania stóp – czy obie stopy obciążane są równomiernie. W badaniu można wykorzystać puszczenie pionu ze środka kości krzyżowej.
• położenie punktów charakterystycznych dla równowagi miednicy i stawów krzyżowo-biodrowych

Wzajemna ocena wymienionych punktów pozwala na stwierdzenie równowagi bądź jej zaburzenie. Na tej podstawie wyróżnia się:

• miednica w równowadze statycznej – zarówno kolce biodrowe przednie górne jak i tylne górne znajdują się na jednym poziomie
• skręcona miednica – kolec biodrowy przedni górny po jednej stronie ustawiony niżej (np. strona lewa ustawiona niżej), kolec biodrowy tylny górny po drugiej stronie ustawiony niżej (np. prawa strona ustawiona niżej)
• skośna miednica – kolec biodrowy przedni górny (np. lewy) i kolec biodrowy tylny górny (np. lewy) ustawione są niżej w stosunku do kolców przednich i tylnych drugiej strony.

Poza oceną statyczną wykonuje się również badanie dynamiczne, które obejmuje następujące testy:

• test kolców – wykonywany jest w pozycji stojącej i polega na uniesieniu kończyny dolnej do zgięcia 90⁰ w stawie biodrowym. Próba wykonywana jest na obie strony, a terapeuta podpierając kolec biodrowy tylny górny (po stronie kończyny dolnej unoszonej) i punkt na kości krzyżowej, ocenia ruchomość stawu krzyżowo-biodrowego. W prawidłowych warunkach, kiedy ruchomość nie jest zaburzona, kolec biodrowy tylny górny podczas unoszenia kończyny, obniża się w stosunku do kości krzyżowej.
• Objaw Piedallou (objaw wyprzedzania) – polega na wykonaniu skłonu w przód, podczas którego terapeuta ocenia ruch przemieszczających się kolców biodrowych tylnych górnych. Staw, który w czasie ruchu wykonuje dłuższą drogę oceniany jest jako mniej ruchomy względem stawu po drugiej stronie.

Po przeprowadzonych testach, kolejnym etapem jest badanie palpacyjne mające określić ruchomość stawu krzyżowo-biodrowego. Terapeuta podpierając jedną ręką kolec biodrowy tylny górny, drugą ręką wprawia miednicę w ruch poprzez talerz biodrowy. Ręka znajdująca się na kolcu „odbiera” informację czy w stawie zachodzi ruch czy też nie. Badanie zawsze wykonywane jest na dwie strony, w celu porównania ruchomości.  

Objawy prowokowane przez zablokowany staw krzyżowo-biodrowy

Zablokowany staw krzyżowo-biodrowy prowokuje dolegliwości bólowe lokalizujące się w obrębie kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego oraz pośladka, skąd czasami promieniują do stawu kolanowego i podudzia. Najczęściej ból obejmuje zdecydowanie bardziej jedną ze stron.

Zablokowaniu stawu często towarzyszy odruchowe napięcie mięśnia prostownika grzbietu, co może prowokować dolegliwości w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. W związku z nadmiernym napięciem, ograniczona zostaje także ruchomość kręgosłupa do przodu oraz w stronę zablokowanego stawu krzyżowo-biodrowego. Przy zablokowanym stawie dochodzi także dość często do ograniczenia przywodzenia i odwodzenia zgiętej kończyny w stawie biodrowym. Charakterystyczna jest także bolesność uciskowa zlokalizowana w pachwinie oraz na przebiegu więzadeł miednicy. W wyniku zablokowania dochodzi do przeciążania więzadeł, które przy dłużej utrzymującym się zaburzeniu, stają się bardzo napięte i wrażliwe. Wymagają one terapii w kierunku przywrócenia prawidłowego napięcia, gdyż utrzymujący się podwyższony tonus może prowokować nawroty zablokowań stawów krzyżowo-biodrowych.

Terapia

Dobór odpowiedniej terapii zależny jest przede wszystkim od przyczyny prowokującej zaburzenie ruchomości w obrębie stawu krzyżowo-biodrowego. Poza terapią pozamiejscową konieczna jest także bezpośrednia terapia stawu. Wykorzystuje się szeroką gammę zabiegów z zakresu terapii manualnej, które mają na celu odtworzenie ruchu stawowego:

• ślizgi
• mobilizacje
• mobilizacje z ruchem pacjenta
• manipulacje z impulsem

W terapii pozamiejscowej, skupiającej się na strukturach wpływających na stawy krzyżowo-biodrowe, również wykorzystuje się  zabiegi z terapii manualnej, ale także:

• rozluźnianie mięśniowo-powięziowe przykurczonych struktur
• techniki mobilizacyjne dla tkanek miękkich
• techniki energizacji mięśni (np. PIR – poizometryczna relaksacja mięśni)

Profilaktyka – samodzielne ćwiczenia

Zdecydowana większość zaburzeń w obrębie stawów krzyżowo-biodrowych jest konsekwencją codziennych nawyków oraz silnej lateralizacji (czynnościowa asymetria prawej i lewej strony ciała). Powoduje to, iż każdy z nas, często nieświadomie, wykonuje wiele rzeczy angażując intensywniej jedną stronę ciała. Związane jest to z różnymi czynnościami, np. leżenie częściej na jednym boku, wstawanie z odepchnięciem zawsze z tej samej nogi, zakładanie nogi na nogę, itp. Z upływem czasu, sytuacja taka prowadzi do zaburzeń równowagi mięśniowej, które objawiają się przykurczami, ograniczoną ruchomością oraz zaburzeniami postawy ciała. W związku z powyższym ważnym aspektem profilaktyki jest uświadomienie sobie i wyeliminowanie czynności przeciążających, a także wdrożenie ćwiczeń wzmacniających oraz poprawiających elastyczność mięśni.

Zastosowanie mają ćwiczenia stymulujące głębokie mięśnie stabilizujące. Są to wszelkiego rodzaju podpory (przodem, tyłem, bokiem), kombinacje ćwiczeń w pozycji klęku podpartego, a także ćwiczenia w wyższych pozycjach na małej płaszczyźnie podporu oraz na niestabilnym podłożu.

Poza wzmacnianiem należy skupić się także na pracy nad elastycznością struktur. Bardzo często w trakcie ćwiczeń, wyczuwa się różnicę w zakresie ruchu oraz jego płynności pomiędzy lewą a prawą stroną.