Osteomalacja - choroba metaboliczna

Osteomalacja - co to jest?

Osteomalacja to choroba metaboliczna układu kostnego, której istotą jest niewłaściwe odkładanie się soli wapnia w kościach, co skutkuje zmniejszeniem „sztywności” i ich „uginaniem się” pod wpływem obciążeń. Konsekwencją staje się trwałe odkształcanie się kości. Częstość występowania schorzenia wzrasta wraz z wiekiem. W przeprowadzonych badaniach biopsyjnych wykazano, iż osteomalacja szczególnie sprzyja złamaniom kości udowej w jej odcinku położonym bliżej biodra. U co dziesiątego pacjenta z takim złamaniem po 50. roku życia oraz u niemal co trzeciego po 80. roku życia wykazano typowe dla osteomalacji zmiany w kościach. Warto wspomnieć, że odpowiednikiem osteomalacji u dzieci jest krzywica - u maluchów jednak patologia dotyczy również procesu wzrastania.

Przyczyny choroby

Wśród sprawców pojawienia się osteomalacji wskazuje się na trzy główne czynniki tzw. niedoborowe. Osteomalacja występuje przede wszystkim przy braku aktywnych metabolitów witaminy D w organizmie (co najczęściej wynika z niedostatecznej suplementacji witaminy i zmniejszonej ekspozycji na promieniowanie słoneczne). Rzadziej wystąpienie choroby przypisuje się niedoborowi fosforanów (m. in. przy współistniejących schorzeniach nerek dochodzi do utraty fosforanów z moczem, u niektórych niedobór ten jest związany z brakiem fosforanów w przyjmowanych pokarmach). Trzecią główną przyczyną rozwoju osteomalacji jest brak wapnia, również z reguły pozostający w związku z ograniczeniami dietetycznymi i brakiem tego ważnego pierwiastka w przyjmowanych pokarmach.

Objawy osteomalacji

Pierwszymi dolegliwościami pojawiającymi się w przebiegu schorzenia są bóle kostne o rozlanym charakterze i bolesność uciskowa kości. Dodatkowo występuje męczliwość mięśni, szczególnie kończyn dolnych, co skutkuje wystąpieniem „kaczkowatego” chodu (pacjenci „kołyszą się” na boki podczas chodzenia). Pojawiają się też trudności w chodzeniu po schodach i problemy ze wstaniem z pozycji siedzącej (objawy te są charakterystyczne również dla choroby zwyrodnieniowej stawów kończyn dolnych, której mogą być nieprawidłowo przypisywane przy współistnieniu osteomalacji). W bardziej zaawansowanych przypadkach dochodzi do stopniowego zniekształcenia kośćca, szczególnie w obciążanych chodzeniem kończynach dolnych przybierających kształt litery „O”. Tkanka kostna częściej ulega złamaniom, które też należą do obrazu choroby. Przy współistnieniu ciężkiego stopnia niedoboru witaminy D obserwuje się tężyczkę (związaną z zaburzeniami głównie poziomu wapnia we krwi, objawiającą się przede wszystkim skurczami mięśni i drętwieniem kończyn). Rozpoznania osteomalacji nie ustala się jedynie w oparciu o objawy kliniczne, wskazać należy również na nieprawidłowości w wykonanych badaniach dodatkowych u pacjentów z osteomalacją: we krwi stwierdza się obniżony poziom wapnia, fosforanów oraz witaminy D. Enzym fosfataza zasadowa jest natomiast podwyższony. W moczu wykazuje się obniżenie stężenia wydalanego wapnia. Rutynowo wykonuje się zdjęcie RTG, ale nieprawidłowości stwierdza się przede wszystkim w zaawansowanych postaciach choroby (opisywana jest przede wszystkim zmniejszona gęstość kości).

Osteomalacja leczenie

Jeżeli osteomalacja jest związana z niedostatecznym przyjmowaniem witaminy D z pokarmem i niewielką ekspozycją na promieniowanie słoneczne, zaleca się suplementację witaminy przez okres 6-12 miesięcy w wysokiej dawce. Później dawkę zmniejsza się. Przy niedoborze wapnia postępowanie jest analogiczne. U osób, które nie przestrzegają zaleceń doustnego przyjmowania witaminy D można zalecić stosowanie najpierw tzw. „mega” dawek witaminy co tydzień (później i tak należy przyjmować leki codziennie!). W przypadkach osteomalacji, za które odpowiedzialny jest niedobór fosforanów dąży się do leczenia choroby podstawowej (np. schorzeń nerek) oraz zaleca się spożywanie większych ilości mleka i jego przetworów, trzeba też unikać przyjmowania alkoholu.

Rokowania

W przypadkach wczesnej diagnozy rokowanie jest pomyślne - zastosowanie odpowiedniej suplementacji przy niedoborach pokarmowych, zahamuje dalszy przebieg schorzenia i pozwoli uniknąć poważnych następstw choroby, jakimi są odkształcenia kostne i złamania kości. W razie późnej diagnozy, kiedy powstaną już trwałe powikłania i zmiany w obrębie tkanki kostnej, wprowadzone leczenie nie pozwoli na ustąpienie tendencji do złamań, czy nie będzie możliwa zmiana wyglądu kości już odkształconych.

Profilaktyka

Najważniejszym postępowaniem profilaktycznym w przypadku osteomalacji jest odpowiednia suplementacja witaminy D, wapnia i fosforanów w razie wskazań do ich przyjmowania. Poprawiając poziom witaminy D w organizmie poprzez przyjmowanie leków z witaminą D3 przywracamy wytrzymałość i trwałość kości, a tym samym przeciwdziałamy osteomalacji. Badania wykazały ponadto, że istnieje związek między niskim poziomem witaminy D a częstotliwością łamliwości kości, o czym więcej można przeczytać w artykule na temat osteomalacji. Niezastąpiona pozostaje jednak urozmaicona dieta oraz kilkunastominutowa, „zdrowa” ekspozycja na promieniowanie słoneczne, jako podstawowe metody profilaktyki. W razie współistnienia chorób sprzyjających osteomalacji (przede wszystkim schorzeń nerek) należy zastosować się do zaleceń lekarza prowadzącego, co pozwoli zapobiegać wystąpieniu, czy dalszej progresji choroby.

Podsumowanie

Pomimo coraz większej świadomości populacji, iż zdrowe i racjonalne odżywianie jest niezwykle istotne z zapobieganiu wielu schorzeń, osteomalacja wciąż dotyka sporej liczby osób (jest to również związane ze starzeniem się społeczeństwa). Niecharakterystyczne objawy, jakimi są „bóle kostne”, czy męczliwość mięśni, często nie wskazują na możliwe rozpoznanie. Kiedy pojawią się odkształcenia, czy złamania kości, wdrożone leczenie nie przynosi zadowalających rezultatów, choć jest dosyć błahe (przyjmowanie witaminy D, czy wapnia). „Miękkim” kościom lepiej zapobiegać, niż leczyć, we wczesnych etapach choroby rokowanie jest korzystne.

Autor:
lekarz Mariusz Kłos