FMS - funkcjonalna diagnostyka

FMS czyli z ang. Functional Movement Screen to zestaw kilku prostych testów, służących do oceny funkcjonalnej sprawności fizycznej. Przeprowadzenie testów pozwala na ocenę poprawności i efektywności wzorca ruchowego. Ocenie poddaje się jakość ruchu w całym łańcuchu kinematycznym, a także jego poszczególne segmenty.

Funkcjonalna diagnostyka jest szeroko wykorzystywana w sporcie zawodowym, ale także coraz częściej w  sporcie amatorskim oraz praktyce fizjoterapeutycznej. Jest to bardzo przydatne narzędzie, służące do wykrywania dysfunkcji i występujących kompensacji w obrębie narządu ruchu. Testy pozwalają na wykrycie zaburzeń w obrębie stabilizacji, zakresu ruchomości, siły mięśniowej czy koordynacji mięśniowo-nerwowej.

Badanie w oparciu o funkcjonalną diagnostykę pozwala na tworzenie planu treningowego mającego na celu pozbycie się istniejących zaburzeń oraz odzyskanie prawidłowych wzorców ruchowych.

Zalety stosowania diagnostyki funkcjonalnej

Koncepcja FMS w stosunku do tradycyjnej oceny zdolności motorycznych, nie skupia się na izolowanych ruchach i grupach mięśniowych, ale na całych łańcuchach kinematycznych. Takie spojrzenie pozwala na ocenę zdolności ruchowych, a nie pracy pojedynczych mięśni.

Zalety stosowania diagnostyki FMS:

• łatwość wykonania
• bezpieczeństwo
• dostępność
• ocena stanu funkcjonalnego badanego
• ocena całego łańcucha kinematycznego, a nie poszczególnych mięśni
• ocena postępów w treningu lub terapii

Testy w diagnostyce FMS

FMS składa się z siedmiu podstawowych testów, które oceniają różne cechy, jak: mobilność w stawach, elastyczność mięśni, koordynację, stabilizację oraz równowagę.

1. Głęboki przysiad (deep squat)

Przysiad jest nieodzownym elementem wielu dyscyplin sportowych, ale także codziennych aktywności. Głęboki przysiad służy do globalnej oceny mechaniki ciała. Ocenie podlega obustronne funkcjonowanie stawów biodrowych, kolanowych, skokowych, a także dzięki poprzeczce trzymanej nad głową – ruchomość kompleksów barkowych oraz odcinka piersiowego kręgosłupa.

Badany stoi w rozkroku, stopy na szerokość bioder, kończyny górne zgięte w stawach ramiennych, łokcie proste – poprzeczka utrzymywana nad głową, równolegle do podłoża. Test polega na wykonaniu powolnego i jak najniższego przysiadu, przy jednoczesnym utrzymywaniu w osi kręgosłupa odcinka piersiowego i szyjnego (wzrok skierowany przed siebie). Kolejnym istotnym elementem próby jest utrzymanie pięt na podłożu.

2. Przeniesienie kończyny dolnej nad płotkiem (hurdle step)

Test umożliwiający ocenę biomechaniczną wykroku, w której analizie poddaje się koordynację oraz stabilizację w obrębie stawów biodrowych i tułowia. Ocenia się zarówno pracę dynamiczną (przeniesienie kończyny dolnej) jak i statyczną (utrzymanie kończyny w pozycji stania jednonóż). Poza stawami biodrowymi ocenie funkcjonalnej podlegają także stawy kolanowe oraz skokowe.

Badany stoi w pozycji rozkroku, stopy na szerokość bioder. Na barkach znajduje się kijek, a stopy ustawione są dokładnie pod poprzeczką (wysokość poprzeczki na poziomie szpary stawowej stawu kolanowego). Badany wykonuje powolne przejście jednonóż nad płotkiem, z dotknięciem podłoża piętą. Po kontakcie z podłożem, powrót do pozycji wyjściowej następuje dokładnie w taki sam sposób. Każda kończyna testowana jest  odrębnie i podlega indywidualnej ocenie.

3. Przysiad w wykroku (in-line lunge)

Próba poddaje ocenie funkcjonowanie tułowia w momencie przeciwdziałania siłom rotacyjnym oraz jednoczesne utrzymywanie prawidłowego ustawienia.  Ocenie podlega mobilność oraz stabilność tułowia, stawów biodrowych, kolanowych oraz skokowych.

Badany ustawiony na desce w pozycji wykroku (odległość pomiędzy stopami równa długości goleni), w dłoniach utrzymuje pionowo ustawiony kijek. Próba polega na powolnym ugięciu kolana nogi zakrocznej, w kierunku pięty nogi wykrocznej. Po wykonaniu przysiadu następuje powrót do pozycji wyjściowej, również powrót podlega ocenie.

4. Ruchomość obręczy barkowej (shoulder mobility)

Test służy do oceny ruchomości kompleksów barkowych oraz stawów pobocznych – funkcjonalnych stawów piersiowo-łopatkowych oraz piersiowego odcinka kręgosłupa.

Badany zaciska obie dłoni w pięść i wykonuje jedną  ręką ruch w kierunku przywiedzenia i rotacji wewnętrznej (ręka od góry), natomiast drugą ręką ruch w kierunku odwiedzenia i rotacji zewnętrznej ( ręka od dołu), próbując zbliżyć dłonie maksymalnie do siebie.

5. Aktywne uniesienie wyprostowanej kończyny dolnej (active straight leg raise)

Aktywne uniesienie kończyny dolnej pozwala ocenić elastyczność grupy kulszowo-goleniowej (noga uniesiona) oraz mięśnia brzuchatego łydki (noga na podłożu). Sprawdzana jest także możliwość uniesienia kończyny (siła mięśni) przy ustabilizowanym tułowiu.

Badany znajduje się w pozycji leżenia tyłem, a jego zadanie polega na uniesieniu prostej w kolanie kończyny dolnej, przy jednoczesnym utrzymaniu drugiej kończyny na podłożu (również prosta). Badający utrzymuje pionowo ustawiony kijek, który będzie wskazywał zakres uniesienia kończyny. 

6. Ugięcie ramion w podporze (trunk stability push-up) – stabilizacja tułowia

Próba ta pozwala na ocenę stabilności tułowia oraz koordynację nerwowo-mięśniową pomiędzy kończynami górnymi a tułowiem.

Pozycją wyjściową do testu jest leżenie przodem z kończynami górnymi rozstawionymi na szerokość ramion i prostymi kończynami dolnymi. Badany z pozycji leżenia próbuje unieść tułów do pozycji tzw. pompki. Ciało powinno zostać uniesione jako jeden segment. W przypadku niemożności uniesienia, dłonie przesuwa się niżej do linii podbródka bądź ramion.

Przyrządy potrzebne do przeprowadzenia diagnostyki FMS:

• podstawa o wymiarach 5x15x150 cm
• drążek
• guma
• dwie poprzeczki

7. Stabilność rotacyjna tułowia (rotational stability)

Test stabilności rotacyjnej pozwala ocenić  koordynację nerwowo-mięśniową, a także przekazywanie energii z centrum na obwód (z tułowia na kończyny). Ważnym aspektem jest również stabilizacja tułowia w trakcie ruchów ipsilateralnych (np. lewa kończyna górna i lewa kończyna dolna) oraz kontralateralnych (lewa kończyna górna i prawa kończyna dolna).

Badany przyjmuje pozycję klęku podpartego (pozycja czworacza), pomiędzy rękoma i stopami umieszczona zostaje deska pomiarowa. Test polega na jednoczesnym zgięciu i uniesieniu kończyny górnej oraz wyproście i uniesieniu kończyny dolnej, po tej samej stronie. Ważne aby wszystkie składowe części kończyn znajdowały się w linii deski pomiarowej. Po wykonaniu uniesienia kończyn, poleca się zbliżyć kolano do łokcia, w linii prostej.

Reklama

Ocena testów w diagnostyce FMS

Podczas każdego testu, badany ma trzy próby. Ocenie podlega najlepsza próba, która analizowana jest we wszystkich płaszczyznach (strzałkowa, czołowa, poprzeczna) i na tej podstawie przyznawane są punkty w skali od 0 do 3 pkt., gdzie:

3 pkt. – prawidłowo wykonana próba bez wzorców kompensacyjnych

2  pkt. – prawidłowo wykonana próba, z występowaniem wzorców kompensacyjnych

1 pkt. – niemożność wykonania próby

0 pkt. – podczas wykonywania próby pojawia się ból

Badany we wszystkich testach może otrzymać maksymalnie 21 punktów, wynik równy 14 bądź mniejszy sugeruje, istotny wzrost ryzyka odniesienia kontuzji (nawet do 50%). Wynik w przedziale 21-18 pokazuje, iż ciało pracuje w prawidłowych wzorcach ruchowych i nie występują kompensacje. Natomiast wynik pomiędzy 18-14 sugeruje występowanie pewnych zaburzeń ruchowych, które zwiększają wystąpienie urazu o około 25-35%.

Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta