Rehabilitacja w chorobie Alzheimera

Choroba Alzheimera

Ruch jest bardzo ważnym elementem ludzkiego życia. Jest biologiczną potrzebą każdego człowieka. Aktywność fizyczna pomaga utrzymać ciało w zdrowiu, a także zmagać się z chorobami - jest jednym z głównych czynników w walce z chorobą Alzheimera. Już niewielki, systematyczny wysiłek, trwający 30-45 minut dziennie, może wywoływać pozytywne efekty.

Proces rehabilitacji powinno się rozpocząć od przeorganizowania przestrzeni życiowej chorego. Należy usunąć z domu chorego wszystkie przedmioty, które mogą doprowadzić do upadku, mianowicie: progi, dywaniki, wolno leżące kable. Przewrócenie się pacjenta mogłoby spowodować uraz głowy, a w konsekwencji doprowadzić do nasilenia objawów. Warto pamiętać, że chorzy wraz z rozwojem choroby coraz mniejszą uwagę zwracają na niewielkiej wielkości rzeczy.
Kolejnym ważnym elementem jest uporządkowanie otoczenia chorego w taki sposób, aby było proste i nieskomplikowane. Należy oznakować wszystkie pomieszczenia, przykleić etykiety z nazwami na sprzętach domowych, zapewnić odpowiednie oświetlenie, które ułatwi choremu rozpoznawanie przedmiotów i umieścić w wielu miejscach duże, czytelne zegary. Należy także ustalić z chorym i jego najbliższymi, ścisły plan dnia dla chorego. Stałe pory wykonywania poszczególnych czynności i ich logiczne następstwo pomogą choremu w radzeniu sobie z rzeczywistością, która staje się dla niego coraz bardziej obca.

Ćwiczenia fizyczne w trakcie rehabilitacji powinny być dostosowane do możliwości pacjenta (odpowiednio dobrane ze względu na stadium choroby).
Podczas pierwszej fazy choroby (lekkie zaburzenia) można wykorzystywać wszelkie formy rehabilitacji. Ćwiczenia należy zaczynać od wykonywania prostych ruchów, a następnie przejść do ćwiczeń złożonych. Te z kolei należy dzielić na poszczególne fazy ruchu i uczyć pacjenta wykonywania poszczególnych części, a dopiero na końcu, po ich opanowaniu, można przejść do wykonywania całego ćwiczenia. W ten sposób nie tylko wydłuża się proces rehabilitacji, ale także unika sytuacji, w której chory zniechęci się do ćwiczeń i przestanie współpracować.

Rehabilitacja powinna być przyjemnością zarówno dla chorego jak i dla fizjoterapeuty. Należy pamiętać o atrakcyjności ćwiczeń i włączaniu coraz większej ilości dodatkowych przyrządów takich jak piłki, kije, wałki, szarfy czy taśmy. Zamiast liczenia ruchów natomiast można wprowadzić inne liczebne przedmioty np. pory roku, kolejne miesiące, czy dni tygodnia.
Warto pamiętać, że chory może mieć trudności ze zrozumiem wydawanych przez terapeutę poleceń, dlatego powinny być one krótkie, zrozumiałe i nie powinny zawierać terminologii medycznej. Aby ułatwić zrozumienie danego ćwiczenia pacjentowi można dodatkowo wykonywać kolejne zadania razem z nim. W ten sposób chory może naśladować ruchy terapeuty, a przy okazji tworzy się więź emocjonalna pomiędzy ćwiczącymi. Z tego samego powodu, jeśli to możliwe, można stworzyć kilkuosobową grupę, w której skład wchodzą także członkowie rodziny. Taka forma zajęć pozwala pacjentowi bardziej otworzyć się.

Rehabilitacja powinna przebiegać w godzinach przedpołudniowych, z uwagi na to, że człowiek jest wtedy wypoczęty, ma więcej energii i chęci. Przed przystąpieniem do ćwiczeń należy przewietrzyć pomieszczenie - świeże powietrze pobudza organizm. Warto pamiętać także, aby nie wykonywać ćwiczeń od razu po spożyciu posiłku. Dodatkowo, w celu lepszego wyciszenia, relaksacji i ustabilizowania równowagi emocjonalnej, można włączyć cichą muzykę, w rytm której można wykonywać także ćwiczenia.


Tempo ćwiczeń powinno być miarowe, jednostajne i niezbyt dynamiczne, aby chory nie zmęczył się zbyt szybko. Za bardzo obciążające ćwiczenia dla pacjenta mogą wywołać ból, cierpienie, czego efektem może być zniechęcenie, brak współpracy, agresja i wrogość. Dlatego bardzo ważne jest aby ćwiczenia były dopasowane do realnych możliwości pacjenta.
Ćwiczenia powinny składać się z jak największej liczby ruchów czynnych - samodzielnie wykonywanych przez chorego, w różnych pozycjach.
Jeśli pacjent ma problemy związane z równowagą należy ograniczyć pozycje stojącą, a stosować pozycje niższe w siadzie, w leżeniu, w klęku podpartym i prostym.
Ważne jest aby wykorzystywać podczas zajęć elementy terapii funkcjonalnej - imitację ruchów wykonywanych na co dzień, na przykład mycie zębów, wiązanie sznurowadeł, ubieranie się. Pozwoli to choremu na łatwiejsze wykonywanie tych czynności w rzeczywistości.
Poszczególne zestawy ćwiczeń należy przeplatać ćwiczeniami oddechowymi, które pomogą w regulacji oddechu oraz zapobiegną powikłaniom płucnym.
Podczas zajęć należy zwracać szczególną uwagę na koordynację wzrokowo- ruchową oraz wykonywanie ruchów niesymetrycznych- przekraczanie linii środkowej ciała, na przykład podczas dotykania lewą ręką prawego kolana.

Ważnym elementem rehabilitacji są także ćwiczenia izometryczne (napięcie mięśni, bez zmiany ich długości) – np. napięcie mięśni pośladkowych stymuluje lepszą kontrolę zwieraczy. Mogą one jednak stanowić problem dla chorego ze względu na brak możliwości dostrzeżenia ruchu kątowego. Aby ułatwić pacjentowi wykonanie tego zadania należy stosować proste instrukcje i pozwolić podopiecznemu dotknąć mięśni terapeuty, aby mógł lepiej uświadomić sobie istotę ćwiczenia.

W trakcie zajęć należy robić kilkuminutowe przerwy. Pozwolą one pacjentowi odetchnąć, a także porozmawiać, uzewnętrznić się, co dodatkowo pomoże w wyzwalaniu pozytywnej atmosfery.
Zajęcia powinny być zakończone ćwiczeniami oddechowymi i rozluźniającymi. Nie należy także zapominać o pochwaleniu podopiecznego. Życzliwość i uśmiech sprawią, że chory będzie dobrze nastawiony do dalszej współpracy i chętnie będzie uczestniczył w następnych zajęciach.

W zaburzeniach ciężkich fizjoterapia powinna być skoncentrowana na ćwiczeniach indywidualnych z pacjentem. Należy pracować nad rozciągnięciem mięśni przykurczonych (w tej fazie choroby sylwetka chorego przybiera charakterystyczny wygląd- tułów pochyla się do przodu, stawy kolanowe i łokciowe są przykurczone, a twarz jest „maskowata”), a także nad ruchomością pozostałych stawów i obręczy. Pacjenty na tym etapie choroby ma potrzebę chodzenia (jego kroki są małe, chód spowolniony, a wzmożone napięcie objawia się sztywnością całego ciała). Ten fakt można wykorzystać zabierając chorego na spacery. Wszelakie ćwiczenia natomiast wykonujemy razem z pacjentem, nie opisujemy.

W fazie głębokiego otępienia chory nie ma kontaktu z rzeczywistością. Rehabilitacja na tym etapie choroby polega tylko na wykonywaniu ćwiczeń biernych (ruch odbywa się przy pomocy osoby trzeciej). Ćwiczeniami powinny być objęte wszystkie stawy. Jednak szczególną uwagę należy zwrócić na ćwiczenia kończyn dolnych, dzięki którym można zapobiec niewydolności krążenia czy zakrzepom. Aby zapewnić lepszy odpływ krwi i nie dopuścić do powstania obrzęków po zakończonej rehabilitacji należy ułożyć nogi pacjenta wyżej niż tułów, a kolana w zgięciu. Rehabilitacja pacjenta powinna także obejmować codzienne oklepywanie chorego, w celu niedopuszczenia do odkładania wydzieliny w płucach. Należy także, w miarę możliwości, zmieniać pozycję ułożeniową pacjenta aby nie dopuścić do powstania odleżyn i powikłań ze strony narządów wewnętrznych.

Przykładowe ćwiczenia dla fazy pierwszej i drugiej:

1. Pozycja wyjściowa: siad na krześle, stopy równolegle.

    Ruch: przyciąganie kolan do klatki piersiowej.

 

2. Pozycja wyjściowa: siad na krześle, ręce wyprostowane w bok.

    Ruch: skrętoskłon, dotknięcie dłonią do przeciwległej stopy.

3. Pozycja wyjściowa: stanie przed krzesłem.

    Ruch: Naprzemienne umieszczanie stopy na krześle.

 

Przykładowa ćwiczenia dla fazy trzeciej:

1. Pozycja wyjściowa: leżenie tyłem.
    Ruch: terapeuta zgina kończynę dolną równocześnie w stawie biodrowym, kolanowym i skokowym.

2. Pozycja wyjściowa: leżenie tyłem.

    Ruch: terapeuta unosi kończyny górne za głowę.

Opracowała: mgr Katarzyna Krakowiak, fizjoterapeuta

193