Rehabilitacja po mastektomii

Rehabilitacja jest to długotrwały, ciągły proces, mający na celu zmniejszenie niepożądanych skutków choroby i jej leczenia zarówno w sferze psychicznej jak i fizycznej. W przypadku chorób nowotworowych prowadzi się rehabilitację psychofizyczną. Obejmuje ona działania zapobiegawcze m. in.: profilaktyka obrzęku limfatycznego, profilaktyka przeciwzakrzepowa, jak i zabiegi przywracające sprawność.

W przebiegu leczenia nowotworu piersi rehabilitacja powinna rozpocząć się w momencie postawienia diagnozy. Wówczas kobieta potrzebuje wsparcia, profesjonalnej pomocy w sferze emocjonalnej (psychoedukacja, porada). Tymi zagadnieniami zajmuje się rehabilitacja psychiczna.

Rehabilitacja fizyczna powinna rozpocząć się zapoznaniem chorej na nowotwór kobiety z celami i metodami usprawniania jakie będą stosowane po operacji. Taka rozmowa powinna się odbyć przed zabiegiem chirurgicznym.

Mastektomia, czyli amputacja piersi, jest jedną z metod leczenia choroby nowotworowej piersi. Metoda ta pozostawia bliznę i ubytek narządu, który jest uznawany jako symbol kobiecości i macierzyństwa. Drugą metodą leczenia chirurgicznego jest operacja oszczędzająca (BCT), pierś pozostaje po usunięciu guza z fragmentem zdrowej tkanki. W tym wypadku jako leczenie uzupełniające stosuje się radioterapię, która pozostawia różne skutki uboczne, zmniejszane przez usprawnianie.

W każdej z metod leczenia usuwa się węzły chłonne pachowe. Usunięcie ich może być przyczyną obrzęku limfatycznego.

Istnieje wiele następstw leczenia raka piersi, poza utratą całej, czy części piersi, występuje również ograniczenie ruchomości w stawach obręczy barkowej kończyny górnej strony operowanej, zmniejszenie siły mięśniowej, wady postawy, obrzęk limfatyczny kończyny, niekiedy długotrwały ból okolicy operowanej . W wyniku amputacji piersi zmieniają się warunki statyki tułowia, co może prowadzić do nieprawidłowej postawy (uniesienie, obniżenie barku, garbienie się, odstawanie łopatki). Wszystkie wymienione objawy są zmniejszane bądź likwidowane przez zastosowanie szeroko pojętej fizjoterapii.

Zaopatrzenie w zewnętrzną protezę piersi jest ważnym elementem rehabilitacji. Proteza zastępuję własną pierś, poprzez to ma wpływ na stan emocjonalny chorej kobiety. Pozwala zatuszować w sposób estetyczny brak piersi. Ma również znaczenie czysto zdrowotne, ponieważ brak protezy zmienia warunki statyczne tułowia. Aby proteza spełniała swoją rolę, powinna zostać dobrana przez fachowy personel, uwzględniając jej ciężar, wielkość, kształt, konsystencję, barwę. Dla utrzymania prawidłowej statyki tułowia jedną z podstawowych cech dobrze dobranej protezy jest jej ciężar.

Równie ważny jest dobór odpowiedniej bielizny specjalistycznej. Stanik powinien posiadać odpowiednio skonstruowana kieszonkę, utrzymującą stabilnie protezę, szerokie ramiączka, poszerzony pasek boczny przykrywający bliznę pooperacyjną, płytsze wycięcie z przodu (dekolt), zakrywające ubytek tkanki i bliznę. Istnieje również proteza samoprzylegająca, która nie wymaga specjalistycznej bielizny. Zapewnia ona duży komfort kobiecie, np.: przy pochylaniu. Proteza ta nie powinna być pierwszą protezą dla operowanej kobiety. Należy ją zakładać po okresie usprawniania, przy pełnym zakresie ruchu oraz elastycznej okolicy pooperacyjnej.

Przebycie choroby nowotworowej, noszenie protezy piersi, czy uzupełnienia po leczeniu oszczędzającym, nie powinno ograniczać udziału kobiety w życiu społecznym, towarzyskim, czy uprawianiu sportu. Również nie powinno mieć wpływu na kontynuację czy podjecie pracy zawodowej.

Stroje powinny być tak dobrane, aby kobieta dobrze w nich wyglądała i tak też się czuła (zmniejszony dekolt, odpowiednie wykończenie bielizny, odpowiednio przystosowany kostium kąpielowy)

Rehabilitację ruchową należy rozpocząć niezwłocznie po operacji. Zaczynając od ćwiczeń prostych, przechodząc do coraz trudniejszych. Następnie należy wyrobić w sobie potrzebę kontrolowanego ruchu oraz nauczyć się zasad codziennego postępowania. Powinno ćwiczyć się regularnie, zawsze dostosowując aktywność fizyczną do swojej ogólnej kondycji, wieku oraz wykonywanej pracy.

W pierwszej dobie po operacji stosuje się ćwiczenia, które mają na celu poprawę sprawności fizycznej. Są to ćwiczenia takie jak:

• ruchy palców dłoni po stronie operowanej (zginanie i prostowanie)
• ruch odwodzenia i przywodzenia palców
• ruchy palców naśladujące pisanie na maszynie
• zaciskanie dłoni
• podnoszenia całej kończyny górnej w górę i na skos- potrząsanie ją w górze.

Bezpośrednio po operacji zaleca się układanie kończyny na przystosowanym trójkątnym klinie, aby wspomóc taką pozycją przepływ chłonki. Zaleca się również używanie klina do spania i odpoczynku również w późniejszym okresie.

Częstym powikłaniem po mastektomii jest obrzęk limfatyczny, czyli proces gromadzenia się chłonki w tkance podskórnej, wynikający z niewydolności układu chłonnego, wynikające z usunięcia węzłów chłonnych pachowych po stronie operowanej piersi. Ryzyko wystąpienia obrzęku limfatycznego zwiększa się wraz z zastosowaniem dodatkowych form leczenia, np.: radioterapii. Na występowanie obrzęku limfatycznego ma również wpływ ograniczenie aktywności ruchowej lub jej nadmiar. Czynnikiem sprzyjającym może być też: nadwaga, styl życia, dieta. Stosując zasady profilaktyki można w wielu wypadkach zapobiec wystąpieniu obrzęku limfatycznemu, należy unikać:

• przeciążania kończyny górnej strony operowanej długotrwała pracą fizyczną (długotrwałe prowadzenie samochodu, prasowanie)
• wykonywania zastrzyków, szczepień, pobierania krwi w obrębie kończyny strony operowanej
• szarpnięć np.: smyczą psa, w środkach lokomocji
• dźwigania
• przegrzewania kończyny (maści rozgrzewające, gorące kąpiele, opalanie)
• ucisku kończyny strony operowanej (obcisłe rękawy, uciskające bransoletki, zegarek, mierzenie ciśnienia krwi)
• urazów w obrębie tej kończyny (ukąszenia owadów, ukłucia, skaleczenia, oparzenia)
• zmiany wagi
• noszenia źle dopasowanej protezy, niedopasowanej bielizny.

Bardzo pomocny w terapii obrzęku limfatycznego jest automasaż, jest to masaż wykonywany samodzielnie przez pacjentkę. Jego efekty zależą od poprawności wykonywania nauczonych ruchów, systematyczności, przestrzegania następujących zasad wykonywania masażu:

• umyć ręce przed przystąpieniem do automasażu
• używać kremu do masażu albo oliwki, aby nie podrażniać masowanej skóry
• masowana kończynę należy ułożyć w rozluźnionej pozycji np.: na klinie, w pozycji uniesionej do góry
• wszystkie ruchy masażu powinny być wykonywane w kierunku dośrodkowym
• masaż nie powinien wywoływać bólu
• wykonywać masaż około 10 minut
• każdy ruch masażu powtarzać 5- 10 razy
• we wczesnym okresie należy omijać miejsca napromieniania
• w wypadku wystąpienia zmian skórnych, zaczerwienienia lub zasinienia skonsultować się z lekarzem.

Aby wykonać poprawnie automasaż należy zastosować następujące po sobie techniki:

• głaskanie barku- rozpocząć ruch od górnej części ramienia przez bark w kierunku łopatki z tyłu, a z przodu w kierunku do klatki piersiowej. Ruch ten wykonuje się całą powierzchnią dłoni, obejmując kończynę ręką i przesuwając lekko, bez nacisku, równym ruchem ku górze ze wszystkich stron kończyny
• rozcieranie ręki, wykonuje się trzema sposobami: prostymi palcami rozcierać palce dłoni (wszystkie razem, następnie każdy z osobna) Kostkami zgiętych palców rozcierać okolice śródręcza. Jest to ruch polegający na zakreślaniu kółek łączących się w łańcuszki. Wykonuje się ten ruch również w głąb tkanki, przemieszczając opuszkami placów kolistymi ruchami w głąb.
• głaskanie całej kończyny, od dłoni w kierunku barku
• wyciskanie, czyli głaskanie ruchem obrączkowym, od okolicy nadgarstka w kierunku barku. Ruch ten polega na przesuwaniu z jednej strony kończyny kciuka wraz z jego kłębem, z drugiej strony reszty dłoni.
• ugniatanie, wykonywać ruchem pulsującym od okolicy nadgarstka ku barkowi. Ruch ten wykonuje się ujmując rozluźnione mięśnie kończyny między kciuk, a pozostałe palce, przemieszczając je ku górze i ugniatając ruchami pulsującymi.
• rozcieranie, wykonywać ruchem kolistym, samymi opuszkami placów zakreślać koła, rozpoczynając od palców, kończąc na barku.
• oklepywanie ruchem miotełkowym, ruch ten wykonuje się tylko od spodu całej kończyny górnej, grzbietem palców, ruchami podobnymi do uderzania miotełką.
• głaskanie całej kończyny
• wstrząsanie, należy unieść całą kończynę masowaną ku górze i wykonać ruchy potrząsania.

Autor:
mgr Grażyna Sokołowska
fizjoterapeuta, terapeuta NDT Bobath