Gry rehabilitacyjne - nowoczesne narzędzie w terapii

Gry rehabilitacje

Coraz większą popularnością w procesie rehabilitacyjnym cieszą się gry bazujące na wirtualnej rzeczywistości. Osiągnięcia technologiczne dają fizjoterapeutom nowoczesne narzędzie do pracy z szeroką grupą pacjentów, zarówno z dziećmi jak i osobami starszymi.

Wykorzystanie wirtualnej rzeczywistości w rehabilitacji daje możliwości stworzenia optymalnych warunków do kształtowania utraconej funkcji, a także pozwala na prowadzenie terapii w warunkach domowych. W przypadku dzieci, ale także dorosłych, istotną zaletą tego typu postępowania jest możliwość urozmaicenia, długiego i często nużącego procesu leczenia.

Czym właściwie jest  wirtualna rehabilitacja?

Wirtualna rehabilitacja to metoda wykorzystująca nowoczesne technologie komputerowe, opierające się na rzeczywistości wirtualnej oraz rzeczywistości rozszerzonej. Rzeczywistość wirtualna rozumiana jest jako sztuczne środowisko stworzone na potrzeby  pacjenta. Dzięki wykorzystaniu czujników oraz kamer, osoba rozpoznaje siebie i jest w stanie wykonywać różnorodne zadania w wirtualnej przestrzeni.

Systemy wirtualnej rzeczywistości na przestrzeni ostatnich lat mocno ewoluowały, pozwalając na coraz szersze zastosowanie oraz większą indywidualizację procesu leczenia. Technologia stwarza warunki do uczenia się w realnym świecie, a także umożliwia kontrolę czasu trwania, częstotliwości i intensywności ćwiczeń oraz dodanie informacji zwrotnej. Wykorzystanie biofeedbacku (informacja zwrotna) pozwala na generowanie wzmocnień wpływających na motywację pacjenta i bezpośrednio na wyniki jakie osiąga. Dużym i bardzo istotnym wzmocnieniem dla pacjenta, jest możliwość wykonania zadań których w realnym świecie, nie byłyby w stanie zrealizować.

Stworzenie zupełnie nowej rzeczywistości, w której pacjent nie tylko reaguje na bodźce, ale także wchodzi w interakcje z trójwymiarowymi obiektami, sprawia że osoba ćwicząca potrafi całkowicie zapomnieć, iż jest poddawana właśnie terapii. Ma to ogromne przełożenie na poziom motywacji oraz wiary w sukces, co jest niezwykle istotne w schorzeniach wymagających długiego postępowania rehabilitacyjnego.

Zastosowanie wirtualnej rehabilitacji

Ze względu na ogromną różnorodność programów, gry oparte na wirtualnej rzeczywistości wykorzystywane są głównie w rehabilitacji ruchowej oraz poznawczej.

Zastosowanie wirtualnej rzeczywistości w rehabilitacji ruchowej ukierunkowane na jest odzyskanie utraconej funkcji bądź wykształcenie wzorców kompensacyjnych. Stosowana jest w przypadkach:

• udar mózgu
• porażenie mózgowe
• urazy czaszkowo-mózgowe
• stwardnienie rozsiane
• choroba Parkinsona
• choroby i uszkodzenia układu mięśniowo-szkieletowego

Zastosowanie wirtualnej rzeczywistości w przypadku utraty funkcji poznawczych, ma na celu stworzenie dostosowanego i kontrolowanego środowiska, w którym pacjent wykonuje zadania opierające się o czynności dnia codziennego. Zaburzenia funkcji poznawczych są konsekwencją patologii centralnego układu nerwowego.

Funkcje poznawcze służą nam do tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu, a co za tym idzie modelują nasze zachowanie. Wśród funkcji poznawczych wyróżnia się:

• pamięć
• mowa
• uwaga
• postrzeganie
• myślenie abstrakcyjne
• podejmowanie decyzji
• tworzenie pojęć
• formułowanie sądów

Zalety stosowania gier komputerowych w procesie rehabilitacji

Wśród licznych zalet stosowania gier komputerowych w procesie rehabilitacyjnym należy wymienić kilka najistotniejszych:

• pozytywny wpływ na motywację pacjenta do terapii
• terapia nie wymaga stałej kontroli lekarza bądź fizjoterapeuty
• jasne i zrozumiałe informacje dotyczące zadania do wykonania
• możliwość kontroli czasu trwania, intensywności oraz trudności ćwiczeń
• możliwość samodzielnej kontroli postawy ciała na podstawie uzyskanej informacji zwrotnej
• poprawa realnych parametrów siły mięśniowej, zakresów ruchomości, czasu reakcji, szybkości ruchów czy równowagi
• możliwość wykonania zadań, które w realnym świecie byłyby niemożliwe do zrealizowania

Biofeedback – istotny element rehabilitacji bazującej na wirtualnej rzeczywistości

Biofeedback rozumiany jako biologiczne sprzężenie zwrotne, stanowi podstawę wszechstronnego treningu dla wielu układów ludzkiego organizmu. Biofeedback pozwala na świadomą kontrolę oraz ewentualną korektę danej reakcji dzięki informacji zwrotnej o zachowaniu badanego narządu. Bodźce zwrotne docierające do pacjenta informują go o prawidłowym bądź nieprawidłowym ustawieniu czy zachowaniu(bodźce te najczęściej różnią się znacząco, np. zielony kolor poprawnie, czerwony kolor niepoprawnie), dając szansę na korektę. Dlatego też metody wykorzystujące Biofeedback określane są często rodzajem treningu ciała i umysłu, wpływającego na lepszą świadomość i kontrolę procesów fizjologicznych.

Tradycyjną metodą bazującą na zjawisku sprzężenia zwrotnego jest Biofeedback EMG, analizujący czynność elektryczną mięśni (trening najczęściej ma na celu zmniejszenie nadmiernej aktywności lub zwiększenie zbyt osłabionej). Obecnie wiele urządzeń wykorzystujących biofeedback pozwala nie tylko na kontrolę aktywności, ale także ustawienia poszczególnych elementów w przestrzeni oraz analizy ruchu.

  

Skuteczność terapii z wykorzystaniem wirtualnej rzeczywistości

Wzrost popularności wirtualnej rzeczywistości w rehabilitacji sprawił, iż pojawia się coraz więcej doniesień naukowych na temat skuteczności tej metody leczenia. Bardzo dobre efekty zauważono u pacjentów z chorobami o podłożu neurologicznym, w wyniku których doszło do niedowładów lub porażeń kończyn, a także spastyczności oraz zaburzeń równowagi i lokomocji. Badania po zakończonej terapii wykazały pozytywny wpływ na:

• równowagę statyczną i dynamiczną
• sprawność funkcjonalną
• funkcję chodu (poprawa w zakresie prędkości i wytrzymałości)
• kontrolę postawy ciała
• zmniejszenie ryzyka upadków
• koordynację nerwowo-mięśniową
• neuroplastyczność (reorganizacja aktywacji korowej w mózgu)

Wirtualna rzeczywistość  stosowana w postępowaniu rehabilitacyjnym

Dobór odpowiednich metod postępowania zależny jest od problemu funkcjonalnego z jakim zmaga się pacjent. Rynek medyczny ma do zaoferowania coraz większą gammę produktów, wykorzystującą najnowsze osiągnięcia techniki.

Coraz większą popularnością ze względu na dostępność (cena) oraz szerokie spektrum zastosowania, cieszą się gry z wykorzystaniem konsol Xbox Kinect. Urządzenie zaopatrzone w dwie kamery pozwala na rejestrację sylwetki pacjenta oraz ruchów przez niego wykonywanych. W zależności od potrzeb pacjenta, dostosowuje się odpowiedni rodzaj gry, np. omijanie przeszkód poprzez balansowanie ciałem.

Wśród pacjentów z zaburzeniami równowagi i chodu zastosowanie mają różnorodne gry prowadzone na posturografie. Jest to innowacyjne, komputerowe urządzenie umożliwiające trening równowagi z interfejsem do ćwiczeń z biofeedbackiem. Posturograf umożliwia ocenę zmian położenia punktów przyłożenia sił reakcji podłoża od prawej i lewej kończyny dolnej, a także przemieszczenia środka ciężkości badanej osoby. Dzięki zastosowaniu kamer i odpowiedniego oprogramowania możliwe jest prowadzenie treningu równowagi, polegającego na balansowaniu ciałem oraz świadomym przenoszeniu obciążeń z prawej na lewą stronę. Wykorzystywane gry polegają często na omijaniu przeszkód, zbieraniu przedmiotów czy poruszaniu się w tunelu.

Równie częstym problem towarzyszącym schorzeniom neurologicznym są niedowłady kończyn górnych. Zastosowanie wówczas może mieć wyposażona w czujniki rękawica oraz oprogramowanie komputerowe, które pozwala na śledzenie ruchów ręki pacjenta. W zależności od modeli możliwe jest rozpoznawanie ustawienia poszczególnych elementów kończyny (przedramię, nadgarstek, palce) oraz dostosowywanie indywidualnego programu terapii. Gry komputerowe najczęściej polegają na wirtualnej manipulacji przedmiotami przy użyciu kończyn górnych, najczęściej są to symulacje działań czynności dnia codziennego (podnoszenie małych i dużych przedmiotów, pisanie, jedzenie, ubieranie się, czesanie)

Opracowała: mgr Katarzyna Kumor, fizjoterapeuta